حاجی اوزون
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حاجی اوزون از مشایخ مبارز
قفقاز در
قرن چهاردهم هجری/ بیستم میلادی بوده است.
وی از اهالی چچن، نایب شیخ نجم الدین گوتسویی و از بزرگان طریقت
نقشبندیه بود. او هیچ گاه تن به
حکومت تزارها نداد و همواره برای آزادسازی سرزمین مادری خویشتن جنگید و تا پیش از
انقلاب روسیه در ۱۹۱۷ مدت پانزده
سال در اردوگاه‌های کار اجباری سیبری به حال
تبعید گذراند.
او از همه روس‌ها
نفرت داشت و همگی آنها را به چشم
دشمن می‌نگریست. در جریان
جنگ داخلی با ارتش سفید ژنرال دنیکین – که او را بدتر از بلشویک‌ها می‌دانست – و همچنین با نیروهای بیچراخف و قزاق‌های ترک جنگیده بود و چون تصور می‌کرد که انقلاب بلشویکی برای همیشه به
قدرت روسیه پایان خواهد داد، مدت زمانی در کنار بلشویک‌ها و سپاه پنجم ارتش شوروی با ارتش سفید جنگید.
پیش از سقوط جمهوری نوپای
قفقاز شمالی به دست دنیکین، شیخ اوزون حاجی، کوهستان‌های داغستان، چچن و استی و کاباردار را آزاد ساخت و حکومت دینی «امارت
قفقاز شمالی» را در دسامبر ۱۹۱۹ در چچن علیا تاسیس کرد. شکل این حکومت بر اساس «
امامت» شیخ
شامل بود. این امارت تحت ریاست اسمی خلیفه (سلطان عثمانی) بر بیشتر مناطق آوار در
شمال داغستان و ایالت اندی تسلط داشت.
با اینکه شیوخ اوزون حاجی وعده داده بود که «ریسمانی خواهم بافت که همه دانشجویان و مهندسان و روشنفکران، و آنهایی که از چپ به راست می‌نویسد را با آن به دار آویزم» اما همه مخالفانش، یعنی کمونیست‌های داغستان، همان‌هایی که می‌خواست آنها را به دار آویزد، صمیمانه او را تحسین می‌کردند و با این اوصاف می‌ستودند: «… با اراده‌ای آهنین و شجاعتی خارق العاده، در
سیاست کاملا با شرافت و در جنگ کاملا با انصاف، تافته در
آتش تعصب، بسیار تیزهوش و یک «پان اسلامیست» جان بر کف که بازگرداندن امامت را تکلیف خود می‌دانست».
یکی از افسران شوروی نقش اوزون حاجی و دیگر رهبران
صوفی را چنین بیان کرده است: «این مردان در شمار نامدارترین طلاب سراسر
جهان اسلام بودند. هزاران تن از شیفتگان آنها از کشورهای اسلامی، از روسیه،
ترکیه و
ایران به دیدار آنها روی می‌آوردند و مبهوت تعالیم عمیق آنها می‌شدند. احکام این مردان همچون خود قانون، مقدس شمرده می‌شد، اما در همان حال آنها با مردم و در میان مردم بودند و در خط اول، پیشاپیش همه جنگجویان با
شمشیر و تفنگ می‌جنگیدند و سپاه خود را فرماندهی می‌کردند. رسالت دموکراتیک خاص آنان، حمایت از «فقیرترین‌ها و ناتوان ترین‌ها» بود، همان رسالت حکومت
شامل آنها مدافعان استقلال ملی بودند…»
در فوریه ۱۹۲۰، نیروهای دنیکین، به ناچار امارت
قفقاز شمالی (جمهوری سابق
قفقاز شمالی) را ترک کردند و ارتش سرخ. در پوشش نیروی آزادیبخش وارد آن سرزمین گردید. بلشویک‌ها قبلا حکومت دوفاکتوری اوزن حاجی را به رسمیت شناخته و در نبرد با ژنرال دنیکین به او کمک کرده بودند، اما اینک این امارت را منحل اعلام کرده و مقام افتخاری «مفتی کوه نشینان
قفقاز شمالی» را به او پیشنهاد کردند!
شیخ اوزون حاجی یک ماه بعد در مارس ۱۹۲۰ و چند ماه پیش از قیامی که خود الهام بخش آن بود، در نود سالگی در گذشت و بلشویک‌ها از جانب این متحد خطرناک آسوده خاطر شدند. مزار اوزون حاجی و دیگر همرزمان او اینک زیارتگاه همه مردم آن سامان است.
دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «حاجی اوزون».
