جو آسمان (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند متعال
پرواز پرندگان در در فضاى بیکران
آسمان را نشانه‌ای روشن برای مومنان می‌داند.
پرواز پرندگان در
جو آسمان، از نشانه‌ها و
آیات الهی می‌باشد:
•الم یروا الی الطیر مسخرت فی
جو السـماء ما یمسکهن الا الله ان فی ذلک لایـت لقوم یؤمنون.
«آیا به پرندگانى كه در
جوّ آسمان مسخّر (
قدرت خداى) اند ننگریستند كه آنها را جز خداوند (با تعبیه دستگاه پرش در بدن و
الهام كیفیت پرواز به آنها) نگه نمى‌دارد.بى‌تردید در این (نوع
خلقت) نشانه‌هایى است (از علم و قدرت و
حکمت خدا) براى گروهى كه ایمان دارند.».
در
مجمع البیان گفته: كلمه
جو به معناى هواى دور از
زمین است. و بنا به گفته او معناى آیه چنین است: آیا به مرغان نمى‌نگرند كه چگونه در فضاى دور و در
جو آسمان مسخر
خدا هستند؟ آن گاه نتیجه این نگریستن و تفكر را بیان نموده مى‌فرماید: ما یمْسِكُهُنَّ إِلَّا اللَّهُ.در اینجا خداى تعالى سبب نگهدارى مرغان را در فضا منحصر به خود كرده با اینكه مى‌بینیم كه اسباب طبیعى نیز در پرواز مرغان در فضا مؤثرند، و از سوى دیگر مى‌دانیم كه خداى تعالى در كلام مجیدش ناموس
علیت و معلولیت را
تصدیق نموده، سببیت اسباب طبیعى را قبول دارد پس چگونه در مساله پرواز مرغان، آن را انكار كرده است؟.
این سؤالى است كه در
آیه شریفه به نظر مى‌رسد و لیكن باید دانست كه ایستادن و راه رفتن مرغان در فضا و سقوط نكردن‌شان به هر گونه‌اى كه باشد و مستند به هر سببى كه بوده باشد خودش و سببش و رابطه‌اى كه میان آن سبب و این سبب (پرواز) برقرار است همه مستند به خداى تعالى و صنع او هستند. او است كه وجود را بر طیر و بر سبب طیرانش و رابطه میان آن سبب و آن طیران افاضه فرموده. پس سببى كه وجود را به آن سبب افاضه كرده حقیقى است هر چند كه متوقف بر سبب طبیعى و قریب نیز باشد، پس سبب حقیقى این موجود منحصرا خداى تعالى است، هر چند موقوف بر سبب‌هاى طبیعى نزدیكش هست.و اینكه فرمود:" إِنَّ فِی ذلِكَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ" معنایش این است كه در مسخر بودن مرغان در
جو آسمان، آیت‌ها و نشانه‌هایى است براى مردمى كه ایمان بیاورند، چون مرغان در فضا یك حال ندارند تا یك آیت باشند بلكه گاهى
دفیف (پرزدن) دارند و گاهى
صفیف (بال را چون هواپیما باز نموده و بدون حركت پرواز مى‌كنند) گاهى بال‌ها را بطور كلى مى‌بندند و بى بال حركت مى‌كنند گاهى مى‌ایستند گاهى منتقل مى‌شوند، گاهى صعود دارند و گاهى نزول، كه همه این‌ها همانطور كه خداى تعالى فرمود آیت‌هایى است براى مردمى كه
ایمان بیاورند.
پرواز پرندگان در
جو با حفظ تعادل خود، شایسته
تفکر و تامل مؤمنان:
•الم یروا الی الطیر مسخرت فی
جو السـماء ما یمسکهن الا الله ان فی ذلک لایـت لقوم یؤمنون.
«آیا به پرندگانى كه در
جوّ آسمان مسخّر (قدرت خداى) اند ننگریستند كه آنها را جز خداوند (با تعبیه دستگاه پرش در بدن و الهام كیفیت پرواز به آنها) نگه نمى‌دارد.بى‌تردید در این (نوع خلقت) نشانه‌هایى است (از علم و قدرت و حكمت
خدا) براى گروهى كه ایمان دارند.».
رؤیت که به معنای دیدن با
چشم است، هرگاه با الی متعدی شود، متضمن معنای نظر و دقت منجر به عبرت‌گیری است.
مجمع البیان رویت را به معنای اندیشیدن دانسته و در معنای آیه می‌گوید: آیا در باره مرغان نمى‌اندیشید كه خداوند آنها را طورى آفریده است كه مى‌توانند در
جو، تصرف و بالا و پائین و آمد و شد كنند؟ آرى آنها بدون تكیه‌گاهى با بال‌هاى خود در هوا پرواز مى‌كنند و سقوط نمی‌كنند.
•او لم یروا الی الطیر فوقهم صـفـت ویقبضن ما یمسکهن الا الرحمـن انه بکل شیء بصیر.
«و آیا آنها به پرندگانى كه در بالاى سرشان در پروازاند ننگریستند كه گاه بال‌هاى خود گشوده دارند و گاه مى‌بندند؟! آنها را (در میان فضا) جز خداى رحمان نگه نمى‌دارد، كه او به هر چیزى بیناست.».
منظور از اینكه طیر فوق انسان‌ها باشند این است كه بالاى سر
انسان در
هوا پرواز مى‌كنند، و منظور از كلمه صافات و كلمه یقبضن این است كه مرغان در هوا بال خود را باز مى‌كنند، و سپس مى‌بندند، و اگر این دو كلمه را به
صیغه جمع آورد، با اینكه سخن از طیر مفرد داشت نه طیور، بدان جهت بود كه مراد از كلمه طیر جنس مرغان است، نه یك مرغ.و جمله" ما یمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمنُ" به منزله جواب است از سؤالى تقدیرى و فرضى، گویا شخصى پرسیده: منظور قرآن از اینكه توجه مردم را به سوى پرواز طیور و باز و بسته شدن بال‌هاى آنها در هوا جلب كرده چیست؟ در این جمله پاسخ داده كه منظور این است كه بفهمند جز
خدا كسى طیور را در فضا نگه نمى‌دارد. گو اینكه ماندن طیور در فضا و ساقط نشدن آنها مستند به اسبابى طبیعى است، هم چنان كه ماندن انسان در زمین هم همین طور است، و ماندن و شنا كردن ماهى‌هاى سنگین وزن در روى آب نیز اینطور است، و همه امور طبیعى همین طور مستند به اسباب و علل طبیعى است، و لیكن همه این علل طبیعى به خداى تعالى منتهى مى‌شود، و به همین جهت صحیح است كه ماندن مرغان در هوا را به
خدا نسبت دهیم. آیه شریفه دو آیت را ارائه می‌دهد، یكى نیفتادن مرغان در حال بال زدن، و یكى نیفتادنشان در حال بال جمع كردن.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۰، ص۷۲، برگرفته از مقاله «جو آسمان». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱، ص۳۳۶، برگرفته از مقاله «جو آسمان‌ها».
