جعل بسیط
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جعل بسیط به معنی
ایجاد تکوینی یا اعتباری یک
شیء است.
جعل بسیط ، مقابل
جعل مرکب و به معنای
ایجاد چیزی به دون لحاظ امور دیگر می باشد ( مانند
ایجاد زید ) به گونه ای که معنای
کان تامه را افاده می نماید .
در کتاب
المحصول فی علم الاصول آمده است :
" الجعل اما جعل بسیط بمعنی
ایجاد الشی ء
تکوینا و اما جعل مرکب و هو جعل شی ء شیئا کجعل الجسم ابیض ... فان جعل البسیط اما حقیقی کجعل الوجود و اما عرضی کجعل الماهیة "
امام در آثار خود به بحث از جعل پرداخته و همسو با حکما جعل را به دو قسم بسیط و تالیفی (مرکب) تقسیم کرده است.
ایشان جعل را
ایجاد شیء می‌داند، نه اینکه جاعل شیء را شیء قرار دهد.
امام خمینی با توجه به سه نظریه مشهور درباره جعل به اقوال در مجعول بالذات پرداخته و این شبهه را ردّ می‌کند که احتیاج ممکن به علت در اتصاف ماهیت به وجود است، در حالی که اتصاف امری عدمی است که متعلق جعل قرار نمی‌گیرد، پس علت اثری ندارد و اساس نظام
علیت منتفی است، ایشان بر این باور است که این شبهه مبتنی بر جعل تالیفی و جهل مرکب است که در آن شی از پیش، موجود است و جاعل با آن، شیء جدیدی می‌دهد که مستلزم امری باطل است؛ پس جعل، بسیط است، یعنی جاعل شیء را
ایجاد کند نه اینکه شیء را از شیء قرار دهد؛ مانند تصورات نفس که
تجلیات خود نفس است؛ یعنی نفس خود وجود را به متصورات خود عطا می‌کند نه اینکه تصور چیزی باشد و چیز دیگری را به او بدهد. بنابر نظر ایشان اثر جعل، وجود
عین الربط و صرف الربط است به اضافه اشراقی نه اینکه اثر جعل، آن باشد که وجود را وجود قرار دهد. بر این اساس وجود شیء و لوازم وجود قابل جعل مرکب نیستند.
امام خمینی از آنجایی که وجود را واحد شخصی می‌داند جعل وجود را نفی می‌کند و ماهیت را مجعول می‌شمارد و قائل است که جعل در
مشرب عرفانی متعلق به وجود نیست؛ زیرا وجود همان حق‌تعالی است؛ بلکه جعل متعلق به ماهیات است، تفاوتی هم میان آنها در حضرت علمیه و عینیه نیست.
•
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۷۶، برگرفته از مقاله «جعل بسیط». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
