جشن (سنت اقوام)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سنت‌های جشنی در میان ملل و اقوام مختلف جای‌گاه خاصی داشته است.
اقوام گوناگون پس از پذیرش
دین اسلام، فرآیندی را طی نموده‌اند که شامل تداوم برخی جشن‌های سنتی قبل از پذیرش
اسلام و هم‌چنین قبول
جشن‌های اسلامی بوده است.
هم
اعراب شبه جزیره و هم اقوام و ملت‌هایی که با ظهور
اسلام به این
دین گرویدند یا تحت حاکمیت
فرهنگ اسلامی ـ عربی قرار گرفتند در زمینه سنّت‌های جشنی، فرآیندی شامل تداوم برخی جشن‌های پیش از دوره اسلامی، پذیرش برخی جشن‌های اسلامی و عربی، دگردیسی‌های کاهشی یا افزایشی در عناصر، تغییر عنوان، تغییر کارکرد، ترکیب
جشن‌های محلی با
جشن‌های اسلامی و باز تولید آن‌ها، تغییرات معطوف به اسلامی یا مشروع‌سازی
جشن‌های بومی و نظایر این‌ها را از سر گذراندند.
یکی از بارزترین جلوه‌های تغییرات ملل در باره جشن، غلبه واژگان عربی، به‌ویژه واژه
عید، بر مناسبات جشنی در سراسر جهان اسلام بوده است.
در کنار واژه‌های مختلف عربی برای مناسبت‌های جشنی از جمله الاَفراح، الاحتفال، الموسم (جمع: المواسم)، واژه
عید در سراسر جهان اسلام پرکاربردترین عنوان برای انواع جشن‌هاست.
ظاهراً در اصل واژه‌ای آرامی (مثلاً ida در سریانی به معنی جشن و روز تعطیلی) است که به
عربی راه یافته است.
نویسندگان کتاب‌های لغت عربی
عید را از ریشه عَوَدَ/ عِوْد و به معنی بازگشت دوره‌ای و تکرار دانسته‌اند.
گفته شده که سازوکار ساخت و اطلاق این واژه مشابه واژه
قافله (کاروان سفری) در عربی است که از قُفُول به معنی بازگشت ساخته شده، یعنی هم‌چنان‌که بنا بر آرزوی به
خیر و
سلامت بازگشتن
کاروان سفری (
تفأُل بالخیر) آن را قافله (به قطعْ بازآینده از
سفر) خوانده‌اند،
عید را نیز با آرزوی درک دوباره آن،
عید نامیده‌اند.
در صورت تأکید بر به کار بردن واژه‌ها بر مبنای اصل آن‌ها،
عید اخص از جشن یا واژه‌های مترادف با جشن و احتفال و افراح است؛ زیرا
عید نوعاً جشنی است که هر سال تکرار می‌شود و به این ترتیب
جشن‌های خانوادگی یا برخی جشن‌های اتفاقی دیگر که معمولاً فقط یک بار در همان مناسبت برگزار می‌شوند
عید نیستند.
ولی چنین قاعده‌ای در عربی یا در هیچ یک از زبان‌هایی که از واژه
عید استفاده می‌کنند، هم‌واره رعایت نشده است و اینک از واژه
عید، مطلقِ زمان جشن و
شادی عمومی یا گروهی اراده می‌شود.
در
قرآن واژه
عید به صورتی که دالّ بر
اعیاد یا یکی از
اعیاد اسلامی باشد، نیامده است.
این واژه را اصولاً برای جشن
فطر و
قربان به کار برده‌اند و از همین رو در زمینه سنّتی کاربرد این واژه، مطلق
عید را عبارت از فطر و قربان دانسته‌اند ولی در کاربرد متداول، هر مراسم جشنی در ادبیات اسلامی
عید محسوب می‌شود.
علاوه بر این و غیر از نام‌های مختلفی که برای هریک از جشن‌ها به کار می‌رود، دسته‌هایی از جشن‌ها مثلاً جشن‌های
تولد پیامبر اکرم و
اولیا را با واژه عمومی مَولِد و بسیاری از جشن‌های معمولاً غیردینی را با واژه عمومی مَوسِم که بر
بازارهای دوره‌ای عرب قدیم اطلاق می‌شده، نیز خوانده‌اند.
•
جشن‌های دوره جاهلی•
مشروعیت جشن•
آمیختگی جشن‌ها•
جشن‌های جهان اسلام•
رفتارهای جشنی•
جشن‌های اسلامی
(۱) قرآن.
(۲) ابن منظور، لسان العرب.
(۳) اسماعیل بن حماد جوهری، الصحاح: تاج‌اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی‌تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش.
(۴) خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جشن»، شماره۵۰۰۷.
