جباه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جباه:
(فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَ جُنوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ) جباه: جمع
«جبهه»، به معنى «پيشانى و موضع سجود» است و به قسمت بالاى ابروها و زير موهاى پيش سر، اطلاق مى‌شود و نيز جماعت مردم و قسمت جلو ميدان جنگ را «جبهه» گفته‌اند.
«
راغب» مى‌گويد:
جبهة النّاس به معنى «جامعه» است و نيز نام ستاره‌اى است در آسمان به نام اسد و تصوّر اين است كه بر اندام فلک چون پيشانى است.
به موردی از کاربرد
جباه در
قرآن، اشاره می‌شود:
(يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَ جُنوبُهُمْ وَ ظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لأَنفُسِكُمْ فَذُوقُواْ مَا كُنتُمْ تَكْنِزُونَ ) (در آن روز كه آن اندوخته‌ها را در آتش
جهنم، گرم و سوزان كرده، و با آن پيشانى و پهلو و پشت آنان را داغ مى‌نهند؛ و به آنها مى‌گويند: اين همان چيزى است كه براى خود اندوختيد و گنج ساختيد! پس بچشيد چيزى را كه براى خود مى‌اندوختيد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: معناى آيه اين است كه: اين عذابى كه ما دفينه كنندگان ثروت را از آن بيم داديم و بر آن تهديدشان كرديم، وقوعش در روزى است كه در آتش جهنم بر آن پول‌هاى دفينه شده دميده مى‌شود تا سرخ گردد، آن گاه با همان‌ها پيشاني‌ها و پشت و پهلوى ايشان را داغ مى‌كنند، و در آن موقع به ايشان گفته مى‌شود اين همان پول‌هايى است كه براى روز مباداى خود جمع كرده بوديد، اينک همان‌ها را بچشيد، زيرا اين‌ها همان‌ها است كه امروز به صورت عذاب درآمده و شما را شكنجه مى‌دهد.
بعيد نيست علت اين‌كه از ميان همه اعضاء، پيشانى و پشت و پهلو را نام برد اين باشد كه اينان در برابر پول خضوع مى‌نموده آن را سجده مى‌كردند، و سجده با پيشانى صورت مى‌گيرد، و پول را پشت و پناه و مايه دلگرمى خود مى‌دانستند، و پناه بردن به چيزى با پهلو انجام مى‌شود، و بر آن تكيه مى‌كردند، و اتكاء با پشت صورت مى‌گيرد، البته
مفسرین ديگر در اين باره نكته‌هاى ديگرى ذكر كرده‌اند و
خدا داناتر است.
با توجه به آيه مورد بحث در اين كه چرا از ميان تمام اعضاى بدن تنها «پيشانى» و «پشت» و «پهلو» (براى داغ كردن) ذكر شده است.
در ميان
مفسران گفتگوست، ولى از
ابوذر چنين نقل شده است كه او مى‌گفت: اين به خاطر آن است كه حرارت سوزان در فضايى كه در پشت اين سه نقطه قرار دارد نفوذ مى‌كند و تمام وجود آنها (اكثر علماى
یهود،
نصاری و زراندوزان) را فرامى‌گيرد.
و نيز گفته شده اين به خاطر آن است كه با اين سه عضو در مقابل محرومان عكس‌العمل نشان مى‌دادند: گاهى صورت را درهم مى‌كشيدند و زمانى به علامت بى‌اعتنايى از روبرو شدن با آنها خوددارى مى‌كردند و منحرف مى‌شدند و گاهى به آنان پشت مى‌كردند، لذا اين سه نقطه از بدن آنها را با اندوخته‌هاى زر و سيمشان داغ مى‌كنند.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «جباه»، ص۳۴۵.
