تَغیضُ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تَغیضُ: (وَ مَا تَغِیضُ الاَرْحامُ)«تَغیضُ» از مادّه
«غیض» در اصل به معنای «فرو بردن مایع و فروکش کردن» آن است.
و به همین جهت به معنای نقصان و فساد نیز آمده است.
«غَیضه و مَغیض» به مکانی گفته می‌شود که آب در آن می‌ایستد و آن را می‌بلعد.
«لیلة غائضة» به معنای شب تاریک است، گویی همه نورها را بلعیده و فرو برده است.
(اللّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَ مَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ وَ مَا تَزْدَادُ وَ كُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ) (
خدا از جنين‌هايى كه هر
انسان يا حيوان ماده‌اى
حمل مى‌كند آگاه است؛ و نيز از آنچه رحم‌ها كم مى‌كنند و پيش از موعد مقرّر به دنيا مى‌آورند، و هم از آنچه افزون مى‌كنند و بعد از موقع به دنيا مى‌آورند؛ و هر چيز نزد او مقدار معيّنى دارد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
راغب در
مفردات می‌گوید: ماده غاض هم لازم استعمال می‌شود و هم متعدی، هم گفته می‌شود غاض الشی‌ء- فلان چیز ناقص شد، و هم گفته می‌شود غاضه غیره- فلان چیز را ناقص کردند، در
قرآن کریم هم به هر دو نحو آمده که می‌فرماید: و غیض الماء- آب ناقص شد،
(وَ ما تَغِیضُ الْاَرْحامُ) آنچه رحم‌ها ناقص می‌کند- یعنی آن‌را فاسد می‌سازد، و بصورت آبی درمی‌آورد که به زمین فرو میرود و کلمه غیضة به معنای محلی است که
آب در آنجا بایستد و زمین آن را ببلعد، و لیلة غائضة به معنای شب ظلمانی است.
و بنابراین، مناسب‌تر آن است که امور سه‌گانه‌ای که در آیه ذکر شده یکی در جمله
(ما تَحْمِلُ کُلُّ اُنْثی)، و یکی در جمله
(ما تَغِیضُ الْاَرْحامُ)، و یکی در جمله
(ما تَزْدادُ) اشاره به سه تا از کارهای
رحم در
ایام حمل باشد، و بگوئیم اولی اشاره است به جنینی که رحم‌های زنان در خود جای داده، آن‌را حفظ می‌کنند، و دومی اشاره است به خونی که در رحم‌ها می‌ریزد و رحم‌ها آن را به مصرف غذای
جنین می‌رساند، و سومی اشاره باشد به خون حیضی که رحم آن را به خارج دفع می‌کند مانند
خون نفاس و یا خونی که زنان گاه‌گاهی در
ایام حمل می‌بینند، و همین معانی از پاره‌ای روایات وارده از امامان
اهل بیت (علیه‌السّلام) نیز استفاده می‌شود، و چه بسا که آن را به
ابن عباس هم نسبت داده‌اند.
و بیشتر مفسرین برآنند که مراد از دومی، یعنی
(ما تَغِیضُ الْاَرْحامُ) آن مقدار وقتی است که رحم‌ها از نه ماه کم می‌کنند، چون مدت
حمل و
بارداری نه ماه است، - ولی برخی از رحم‌ها کمتر از نه ماه وضع
حمل می‌کنند. - و نیز بر آنند که مراد از سومی، یعنی
(ما تَزْدادُ) آن مدتی است که بعضی از رحم‌ها از نه ماه زیاد می‌کنند.
و لیکن اشکال این تفسیر این است که هیچ شاهدی که بر آن دلالت کند در دست نیست، چون اگر واژه غیض را بدین معنا بگیریم در حقیقت نوعی استعاره بکار برده
ایم، و استعاره هم قرینه لازم دارد که قرینه‌ای در آیه نیست.
و از بعضی از مفسرین نقل شده که گفته‌اند: مراد از
(ما تَغِیضُ الْاَرْحامُ) آن مقدار مدتی است که از اقل مدت
حمل یعنی شش ماه کمتر باشد، که در حقیقت مقصود
سقط جنین است، (زیرا بچه‌ای که کمتر از شش ماهگی به دنیا بیاید سقط است) و مراد از
(ما تَزْدادُ) آن بچه‌هایی هستند که بعد از آخرین مدت
حمل به دنیا می‌آیند.
از بعضی دیگر نقل شده که گفته‌اند: مراد از غیض، نقصان در مدت
حمل، و مراد از زیاده زیادی در آن است.
اشکالی که به هر دو وجه وارد می‌شود همان اشکالی است که به وجه قبلی وارد می‌شد، زیرا بر این دو وجه نیز دلیل و قرینه‌ای نداریم، علاوه بر این، خواننده به خوبی فهمید که مناسب‌تر به سیاق آیه، کم و زیادی خونی است که در رحم می‌ریزد.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «تَغیضُ»، ص۱۳۴.
