توضیح المراد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
توضیح المراد تعلیقه ی سید هاشم حسینی تهرانی بر شرح
تجرید الاعتقاد علامه حسن بن یوسف بن علی بن مطهر حلی ، در
کلام و
اصول اعتقادات شیعه میباشد بیشتر مباحث به روش فلسفی و به
زبان عربی نگاشته است.
مولف با ذکر مختصری از اصل کتاب و بدون ذکر تمام متن، و با آوردن حروف الخ به جای ذکر تمام متن، تعلیقه ی خود را که توضیح بیشتر بر مطالب و گرهگشایی از مشکلات این شرح میباشد را در ادامه کلام علامه
حلی آورده‌اند.
مولف چنین بیان میکند از آنجایی که شرح تجرید الاعتقاد علامه
حلی، مورد استقبال محصلین میباشد اما دارای ابهاماتی بوده که نیاز به توضیح دارد تصمیم گرفتم که تعلیقی بر این کتاب بنگارم.
محقق طوسی با بهره ی سرشار از
علوم عقلی و فلسفی و منطقی در صدد پی نهادن مبانی عقلی تفکر اسلامی برآمد وبا تعیین مبادی عقلی و مباحث کلامی متداول، کلام عصر خود را با طرح امور عامه در اندیشه ی دینی به سوی
فلسفه و برهان سوق داد، و از جدلی بودن آن اجتناب ورزید لذا وی در ترتیب پیشینیان در تنظیم مباحث پیروی نکرد و سلسه بحث خود را در امور عامه،
جواهر و اعراض ،
الهیات ،
نبوت و
امامت ومعاد سامان داد که همین ترتیب بعدها توسط تمام متکلمان پذیرفته شد، آنچنان که کتابهای مقاصد، مواقف و حتی
اسفار اربعه ی
ملاصدرا همین شیوه را پیش گرفتند.
علامه
حلی شاگرد برجسته ی خواجه نیز با فراگیری کتاب استاد به نزد وی به شرح آن همت گماشت و سائر کتابهای کلامی خود را بر همین شیوه سامان داد، جز آن که خود نیز باطرح مباحث معرفت شناسی در آغاز کتاب نهج الحق و نهایه المرام بنای عقلی آنرا کاملتر ساخت.
نکته ی قابل توجه این است که از زمان خواجه به بعد، فلسفه گرایش کلامی به خود گرفت، زیرا که تمام فیلسوفان بعد از خواجه، همچون خاندان دشتکی، دوانی، باغنوی،
میرداماد ، ملاصدرا، وبالاخره مکتب فلسفی اصفهان بنیاد اندیشه ی فلسفی خود را در سیر مباحث کلامی تدوین نمودند از این رو کلام متاخر از خواجه طوسی در واقع ترسیم کننده ی نظام فلسفی اسلام است.
حکیم طوسی با اینکه خود از نام آوران علوم عقلی و منطق اسلامی است، به رسم کتب تحقیقی فن به طرح موضوع، مبادی، مسائل و بالاخره رؤوس هشتگانه ی علم کلام نپرداخته است، در این چنین به نظر می‌رشد که خود حکیم
طوسی از یک سو متوجه طرح نادرست پاره‌ای از مسائل
علم کلام در آن بوده و از سوی دیگر بنای کتاب خود را بر فلسفه ی دین پی نهاده تا علم کلام، و به تعبیر دقیقتر وی در صدد تبیین بنیادهای عقلی اعتقادات و تحلیل عقلی آنها بوده، پیش از آن که به بنای کلامی آن توجه داشته باشد، وی از عقلی گرایان در کلام بوده و اصول عقلی را حاکم بر مبانی دینی میدانسته است از همین رو نام تجرید العقائد را بر کتاب خود گذاشته است.
کتاب تجرید العقائد که خواجه نصیر الدین طوسی جهت جلوگیری از حشو و زوائد در اندیشه‌های فلسفی کلامی و به عنوان دستور نامه‌ای بر اندیشه ی درست
خداشناسی و
جهان شناسی مدون کرده که دانشمندان پس از او متجاوز از صد شرح و تعلیقه بر آن نگاشته‌اند.
ساختار تعلیقیه بر اساس تجرید الاعتقاد خواجه میباشد.
بیش از ۱۳۷ شرح و حاشیه بر این کتاب زده شده، که همه بر اهمیت و عظمت این کتاب دلالت دارد. ازجمله شروح و حواشی می‌توان به این کتب اشاره کرد:
۱-
کشف المراد علامه
حلی۲-
ترجمه و شرح تجرید الاعتقاد ،
ابوالحسن شعرانی . که این شرح در واقع اقتباس و ترجمه ی تحریری از کشف المراد میباشد.
۳-
تجرید الاعتماد فی شرح تجرید الاعتقاد ، ابوالعلاء بهشتی اسفراینی.
۴-
شرح تجرید العقائد ، حاج محمود نیریزی مشهور به
محقق نیریزی مورخ ۹۱۳ ق.
۵- شرح تجرید العقائد،
میرزا محمد تنکابنی صاحب قصص العلماء وی این شرح را به
زبان فارسی به رشته ی تحریر در آورده است.
۶- شرح تجرید العقائد، ملا بلال شاخنی قاینی.
۷-
المفید فی شرح التجرید ، ابو عمرو احمد مصری.
۸-
القول السدید ، سید محمد شیرازی معاصر.
۹- شوارق الالهام، ملا عبدالرزاق لاهیجی، این شرح تا اواسط بخش الهیات میباشد، که حواشی مختلفی بر آن زده شده.
۱۰-
مشارق الالهام ، ملا عبدالرزاق لاهیجی. بنا به نقل علامه
طهرانی این شرح فقط بر قسمت امور عامه میباشد.
۱۱-
تسدید القواعد فی شرح تجرید العقائد ، شرح قدیم شمس الدین محمود اصفهانی. وی در ابتدای شرح خود ابراز داشته که شرح علامه
حلی اولین شرح این کتاب است و اگر آن نبود این متن شرح نمی‌شد.
۱۲- حاشیه ی شریفه، میر سید شریف جرجانی، این حاشیه خود دارای ۲۶ حاشیه ی دیگر میباشد.
۱۳- شرح تجرید العقائد، علاء الدین
علی قوشجی معروف به فاضل قوشجی. این کتاب نیز دارای حواشی مختلفی میباشد.
۱۴- حاشیه ی جلالیه، ملا جلال الدین دوانی، وی ابتدا حاشیه‌ای بر این شرح که به نام حاشیه ی قدیم خوانده می‌شد نگاشت. این حاشیه مورد خورده گیری معاصر وی صدر الدین محمد دشتکی قرار گرفت. وی سپس حاشیه‌ای دیگر در مقام پاسخگویی به وی نوشت که به نام حاشیه ی جدید خوانده میشود. دشتکی در مقام دفاع از خود برآمد و حاشیه ی جدیدی بر رد دوانی نگاشت که دوباره دوانی پاسخی به وی داد که به نام حاشیه ی اجد خوانده میشود. عمر دشتکی به پاسخ گویی از وی وفا ننمود تا این که فرزند وی غیاث افلدین در مقام پاسخ به دوانی
تجرید الغواشی را نگاشت. حدود ۱۸ حاشیه بر حاشیه قدیم نگاشته شده است.
۱۵- حاشیه صدریه، صدر الدین محمد دشتکی وی دو حاشیه در پاسخ به حاشیه ی دشتکی دارد.
۱۶- حاشیه ی خفری، شمس الدین محمد خفری وی بر بخش الهیات شرح جدید حاشیه ی مبسوط و دقیقی نگاشت که پس از وی حواشی مختلفی بالغ بر ۱۹ حاشیه بر آن نگاشته شد.
۱۹- شروح میر سید احمد
علوی ریاض القدس که شرح جامعی بر بخشهای مختلف کتاب میباشد.
۲۰- حظیره الانس من ارکان کتاب ریاض القدس، میر سید احمد
علوی عاملی که خلاصه‌ای از شرح ریاض القدس بر شرح تجرید است.
۲۱- مصابیح القدس و قنادی الانس، میر سید احمد
علوی عاملی، شرحی تحلیلی از آغاز تجرید تا بخش نبوت. وی در این شرح به تحلیل آراء دوانی، خفری وغیره پرداخته است.
۲۲- عقد الجواهر المتعلقه به کتاب التجرید الزاخر، میر سید احمد
علوی عاملی، شرح بخش جواهر واعراض.
۲۳-
روضه المتقین ، میر سید احمد
علوی عاملی، شرح بر بخش
امامت و
معاد .
و بسیاری از شروح و حواشی و تعلیقه‌هایی که بر این کتاب زده شده و در اینجا نمیتوان ذکر کرد
این کتاب توسط انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم در سال ۱۳۶۵ ش در یک جلد در شهر
تهران منتشر گردیده و در پایان، فهرستی از مطالب و فهرستی از اعلام و فرق ذکر شده است.
نرم افزار خواجه نصیرالدین طوسی،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
