تهذیب الریاسة و ترتیب السیاسیة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تهذیب الریاسة و ترتیب السیاسة»، تالیف
ابو عبدالله محمد بن علی قلعی، متوفای (۶۳۰ ق)، به
زبان عربی است و موضوع آن، اصلاح حیات سیاسی دولت اسلامی می‌باشد.
متن کتاب، مشتمل بر دو بخش است؛ بخش اول، دارای ۱۵ باب و ۸ فصل و بخش دوم، شامل ۱۹ عنوان «الکلام...» است.
مقدمه مفصل و ارزنده محقق کتاب، ابراهیم یوسف مصطفی، مشتمل بر یک تمهید و دو باب و هر باب شامل سه فصل، در آغاز کتاب ذکر شده است.
مؤلف، در بیان مباحث و مطالب کتاب، از آیات و روایات و اشعار عرب استفاده نموده است.
مؤلف، در باب اول از بخش نخست، از لزوم
امامت و نیاز به سلطان و عدم استغنا از وی در همه زمان‌ها، سخن گفته است. وی، در این باره می‌گوید: «همه امت، جز افراد غیر قابل اعتنا، در مورد اصل
وجوب نصب امام اتفاق نظر دارند، گر چه در اوصاف و شرایط وی، دیدگاهشان با هم اختلاف دارد...»
در باب دوم، از فرمان روای
دادگر و پاداش وی و حاکم ستم گر و سنگینی گناه او یاد کرده است؛ وی، کلام خود را با نقل این فرمایش
پیامبر -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم- آغاز نموده است: «هفت نفرند که
خداوند در روزی که سایه‌ای جز سایه او نیست، آنان را در زیر سایه
عرش خویش قرار می‌دهد: پیشوای
دادگر؛ جوانی که جوانیش را در بندگی پرورگار خویش سرآورد؛ مردی که وقتی از
مسجد بیرون می‌آید، دلش را در آن جا بیاویزد و گرو بگذارد تا هنگامی که به آن جا بازگشت نماید؛ مردی که در خلوت
خدا را یاد کند تا دو دیده اش گریان شود و...»
در باب سوم، در باره لزوم فرمان بری مردم از فرمان روایان و ناپسند بودن سرپیچی از دستور آنان و خروج بر ایشان و جدایی از
جماعت بحث کرده است و سخن خویش را با ذکر آیه شریفه «یا ایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم»، آغاز نموده است.
در بقیه ابواب، مباحثی همچون صفاتی که می‌بایست
پادشاه به آنها آراسته باشد و روش‌های نیکویی که باید در پیش گیرد، آنچه از حسن سیاست و
صیانت و حراست مردم بر حاکم لازم است، انتخاب وزراء و کارگزاران و صفاتی که می‌بایست دارا باشند و... را مطرح کرده است.
به طور کلی می‌توان گفت مؤلف، در بخش اول که می‌شود آن را بخش نظری نامید، اهمیت رهبری و نقش بزرگ آن و صفات و ویژگی‌هایی که باید یک
رهبر و حاکم دارا باشد و وظیفه مردم در برابر حاکم و رهبر خویش را به بحث گذارده و در بخش دوم که می‌توان آن را بخش تطبیقی خواند، گزارش‌هایی را در باره پادشاهان و کارگزاران و وزراء نقل نموده است؛ گزارش‌هایی دال بر
دادگری و آقایی و گذشت و پذیرش خیرخواهی خیرخواهان توسط آنان. مؤلف، بدین وسیله اصول روشن نظری و عملی را برای حاکمان پی ریزی کرده است تا در انجام امور مهمی که بر عهده گرفته‌اند بر آنها تکیه نمایند.
محقق کتاب، در مقدمه مفصل و ارزنده خویش، از حیات سیاسی حکومت‌ها و اصلاح آنها، اهمیت اخلاق در سیاست و رابطه آن دو با هم، وضعیت سیاسی در دوره مؤلف، وضعیت نظامی و اداری و اقتصادی، وضعیت فکری و علمی، شرح حال مؤلف، پیرامون کتاب و نسخه‌های مختلف آن و... سخن گفته است.
فهرست‌های زیر در آخر کتاب ذکر شده است:
۱. فهرست آیات قرآنی؛
۲. فهرست روایات؛
۳. فهرست اعلام؛
۴. فهرست شهرها؛
۵. فهرست قافیه‌ها و اشعار؛
۶. فهرست مراجع؛
۷. فهرست محتویات.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، توضیاحت مفصلی نیز در مورد پاره‌ای از اعلام و الفاظ و اصطلاحات ذکر شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
