تمثیل شاهد به غایب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تمثیل شاهد به
غایب یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای سرایت حکمِ جزئی محسوس به جزئیِ غیر محسوسِ مماثل است.
تمثیل از اقسام سه‌گانه
حجت است؛ یعنی حکم به یک جزئی است از روی حکم جزئی دیگر که در معنای جامعی با آن موافق است؛
مانند اینکه از
حرمت خمر به حرمت شراب خرما و مسکرات دیگر حکم کنند، زیرا شراب خرما در مسکر بودن همانند خمر است. تمثیل دارای چهار حد است اصل (شاهد)، فرع (
غایب)، جامع و حکم.
تمثیل به لحاظ محسوس‌بودن یا نبودن اصل و فرع چند قسم است:
۱. تمثیل شاهد به شاهد؛
۲. تمثیل شاهد به
غایب؛
۳. تمثیل
غایب به
غایب.
شاهد، آن چیزی (اصل یا فرع) است که محسوس یا از توابع محسوسات باشد؛ مانند آن دسته امور و صفات نفسانی که
انسان در
نفس خود از آنها آگاه است؛ مثل
علم،
اراده و
قدرت و
غایب آن است که محسوس نباشد.
در تمثیل شاهد بر
غایب که نوعی از تمثیل است، حکم شاهد (محسوس) را برای
غایب (نامحسوس) ثابت می‌کنند به سبب مشابهتی که میان آن دو است. در تمثیل شاهد به شاهد، حکم محسوسی را برای محسوس دیگر ثابت می‌کنند و در تمثیل
غایب به
غایب، حکم شیء غیرمحسوسی را برای غیر محسوس دیگر ثابت می‌کنند. کاربرد عام‌تری برای
غایب و شاهد وجود دارد که مطابق آن، شاهد، نام دیگر اصل و
غایب، نام دیگر فرع است. این کاربرد، بیشتر نزد متکلمان رایج است.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان، البصائر النصیریه.
•
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «تمثیل شاهد به غایب»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۱۰.
