تقسیم چهارگانه حدیث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قدماء به استناد قرائن همراه خبر،
روایات را به دو دسته
صحیح و ضعیف ، يا
مقبول و مردود تقسيم مى كردند، اما نخستين بار
علامه حسن بن مطهر حلی (م ۶۷۷)، يا
سیدبن طاووس (م ۶۷۳) - كه در حقيقت ناظر به دوره متاءخرين است -
احادیث را به چهار دسته
صحیح، حسن، موثق و ضعف تقسيم كردند.
شيخ بهاءالدين عاملى در اين باره مى گويد:
اين اصطلاح تقسيم رباعى
احادیث ميان
قدماء - چنان كه با بررسى گفتار آنان هويد است - شناخته شده نبوده و ميان آنان چنين متعارف بود كه
صحیح را بر هر
حدیثی اطلاق مى كردند، كه از نظر آنان اقتضاء اعتماد داشت ، يا همراه با قرائنى بود كه باعث اطمينان و اعتماد به آن مى شد.
توجه
قدماء بيشتر به متن
روایات بوده و بر اساس موافقت آنها با
کتاب، سنت، عقل و...
روایت را
صحیح مى دانستد، حتى اگر در سند
روایات ضعف وجود داشته باشد. و در صورتى كه
روایتی فاقد اين قرائن مى بود
ضعیف و مردود تلقى مى شد.اما چون در دوران متاءخرين ، همه يا بخشى از اين قرائن از دست رفت ، آنان به جاى توجه به متن ، به سند
روایات روى آوردند و با توجه به برخوردارى
راویان از صفت عدالت ، وثاقت ، و
امامی بودن ،
روایات را به چهار دسته تقسيم كردند.
از آنجا كه اساسى ترين تقسيم
روایات و نيز پركاربردترين اصطلاح همين تقسيم چهارگانه
روایات است ، لذا به تعريف آنها مى پردازيم :
صحیح ،
روایتی است كه سند آن توسط
راویان عادل و
امامی در تمام طبقات به
معصوم متصل باشد
؛
؛
..
از اين تعريف كه مورد پذيرش
محدثان شیعه است مى توان استفاده كرد كه در تحقق
روایت صحیح شرائط ذيل شرط است :
۱- نقل از
معصوم ، بنابراين
روایتی كه بر غم برخوردارى از اتصال سند و نيز برخوردارى راويان از عدالت و
امامی بودن از غير
معصوم ؛ هم چون
صحابه نقل شده باشد، اصطلاحا
صحیح نخواهد بود.
۲- برخوردارى
راویان در تمام طبقات از دو صفت عدالت و
امامی بودن .
محدثان اهل سنت صحیح را
روایتی مى دانند كه سند آن توسط
راویان عادل و ضابط متصل بوده و فاقد
شذوذ و علت باشد.
؛
در تعريف
صحیح از نگاه
اهل سنت سه شرط وجودى و دو شرط عدمى لحاظ شده است :
سه شرط عدمى عبارتند از: ۱- اتصال سند؛ ۲- عدالت
راویان ؛ ۳- ضابط بودن راويان .
و دو شرط عدمى عبارتند از: ۱- شاذ نبودن
روایت ؛ ۲- فقدان علت در
روایت .
مقصود از
شذوذ آن است كه
روایت تنها از يك عادل نقل شده و فاقد شهرت باشد كه به اين
روایت شاذ ميگويند، چون در برابر مشهور است . و مقصود از علت ، آفتى است ؛ هم چون ارسال ، يا و هم كه معمولا پيچيده و پنهان است و تنها
حدیث شناسان مى توانند آن را بشناسند ؛ زيرا ظاهر چنين خبر
صحیح به نظر مى رسد.
حسن ،
روایتی است كه واجد تمام شرائط
روایت صحیح است به اسثتناى آن كه در ميان سلسله
راویان نسبت به يك ، يا چند راوى در منابع رجالى تصريح به عدالت نشده و تنها به مدح و ستايش او اكتفا شده باشد.
؛
.
محدثان اهل سنت تا پيش از
ترمزی (م ۲۷۹)
اءحادیث را به دو دسته
صحیح و
ضعیف تقسيم مى كردند، اما
ترمزی پيشنهاد كرد، اصطلاح
حسن به عنوان واسطه اى ميان
صحیح و ضعیف مد نظر قرارگير. اين پيشنهاد عملا مورد پذيرش
محدثان اهل سنت قرار گرفت و از آن روز تاكنون
احادیث در تقسيم بندى كلى از نگاه
اهل سنت به سه دسته
صحیح، حسن و ضعیف تقسيم شدند.
مقصود از
حسن روایتی است كه سند آن از طريق عادل خفيف الضبط متصل بوده و عارى از
شذوذ و علت باشد. مراد از خفيف الضبط - در برابر تمام الضبط - كسى است كه در ضبط او اندكى خلل راه يافته باشد، اما نه اين كه به طور كلى ضابط نباشد.
؛
.
موثق ،
روایتی است كه به رغم برخوردارى از اتصال سند به
معصوم و نيز عدالت يا وثاقت
راویان در تمام طبقات ، يك يا چند
راوی آن ، غير
امامی باشند
؛
..
در حقيقت
راویان چنين
حدیثی در حوزه
اخلاق عارى از عيب و نقص اند، اما در حوزه
عقیده دچار فساداند. بر اساس اين اصطلاح ، كليه
روایاتی كه
راویان اهل سنت ، يا
شیعیان غير
امامی نقل كرده باشند
موثق خواهند بود.
با توجه به تعاريف پيش گفته براى حديث صحيح ، حسن و موثق ، ضعيف حديثى خواهد بود كه هيچ كدام از اين تعاريف بر او صادق نباشد.
. به عبارت ديگر
حدیثی كه فاقد اتصال سند، يا
راویان آن فاقد صفت عدالت ، يا وثاقت باشند،
ضعیف خواهد بود. مفهوم
ضعیف از نگاه
اهل سنت نيز روشن است ؛ زيرا هر
حدیثی كه تعريف
صحیح و حسن بر آن منطبق نباشد
ضعیف است . بنابراين
روایاتی كه فاقد اتصال ، يا فاقد صفت عدالت در
راویان باشند، يا در متن دچار
شذوذ، يا علت باشند از نگاه
محدثان اهل سنت ضعیف خواهندبود.
؛
[۱]
مرکزتعلیمات اسلامی
