• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تفاسیر فقهی مالکیان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



تفاسیر فقهی گرایشی در تفسیر قرآن کریم می‌باشد که توجه عمده مفسّر در آن‌ها به تفسیر و تبیین آیات الاحکام می‌باشد. مالکیان نیز تفاسیر متعددی با گرایش فقهی دارند.



فقهای مالکی نیز تفاسیر فقهی چندی تألیف کرده‌اند که کهن‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

۱.۱ - احکام القرآن

احکام القرآن اثر ابوبکر محمد بن عبدالله معروف به ابن العربی (م. ۵۴۳ ق). وی نیز آیات فقهی را به ترتیب سور قرآن تفسیر و در کنار طرح مسائل فقهی آیات، گاه مسائل لغوی و ادبی دخیل در فهم آیه را نیز مطرح می‌کند.
[۱] التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۵.
[۲] جای‌گاه قرآن در استنباط احکام، ص ۸۶.
به روایات و افعال پیامبر و صحابه نیز تمسک می‌جوید.
[۳] المفسرون، حیاتهم و منهجهم، ص ۱۱۷.
در مواردی پرشمار به آرای دیگر مذاهب اهل سنت نیز اشاره کرده، به رد و ابطال آن‌ها می‌پردازد.
[۴] التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۲ - ۴۵۴.


۱.۲ - الجامع لاحکام القرآن

الجامع لاحکام القرآن اثر محمد بن احمد انصاری قرطبی (م. ۶۷۱ ق). این تفسیر هر چند از تفاسیر جامع و ادبی قرآن است، به سبب گرایش مؤلف به طرح گسترده مباحث فقهی از تفاسیر فقهی به شمار می‌آید.
[۵] التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۸.
وی مباحث فقهی قرآن را به تفصیل و همراه با نقل آرای دیگر مذاهب اسلامی می‌آورد، به گونه‌ای که حتی کتاب‌های خاص آیات الاحکام نیز به این گستردگی به مباحث فقهی نپرداخته‌اند، چنان‌که ذیل آیه ۱۸۷ بقره /۲، ۳۶ فرع فقهی و ذیل آیه ۲۸۲ این سوره، ۵۳ فرع را بررسی کرده است. او در تفسیر آیات از روایات نبوی و اقوال صحابه و تابعان نیز بهره جسته است.
[۸] تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۱۰ - ۲۲۵.
[۹] تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۲۴۳ - ۲۶۲.
[۱۰] التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۸ - ۴۵۹.



دیگر فِرَق مذاهب اسلامی نیز تفاسیر متعددی در آیات الاحکام تألیف کرده‌اند که به جهت برخوردار نبودن از شهرت و اعتبار کافی به ذکر مهم‌ترین آن‌ها اکتفا می‌شود؛ از مهم‌ترین تفاسیر فقهی حنبلیان می‌توان به آیات الاحکام اثر محمد بن حسین بن فراء (م. ۴۵۸ ق.) و تفسیر آیات الاحکام اثر ابن قیّم جوزی (م. ۷۵۱ ق.) اشاره کرد.


از تفاسیر زیدیه نیز یکی شرح آیات الاحکام اثر یحیی بن حمزه یمنی (م. ۷۴۹ ق.) و دیگری شرح آیات الاحکام اثر محمد بن یحیی صعدی یمانی (م. ۹۵۷ ق.) است.


فرقه ظاهریه نیز در تفسیر فقهی کتب متعددی نگاشته‌اند که از میان آن‌ها می‌توان از احکام القرآن اثر داود بن علی ظاهری (م. ۲۷۰ ق.) و احکام القرآن اثر عبدالله بن احمد معروف به ابن مفلس (م. ۳۲۴ ق.) یاد کرد.


شمار تفاسیر و کتاب‌های آیات الاحکام تاکنون به ۱۶۹ رسیده است.
[۱۱] پژوهش‌های قرآنی، س ۱، ش ۳، ص ۱۶۵ - ۱۸۴، «کتاب شناسی احکام قرآن».
برخی، تفاسیر فقهی را از نخستین تفاسیر موضوعی دانسته‌اند که در موضوعی خاص یعنی مباحث فقهی قرآن نگاشته شده‌اند.
[۱۲] التفسیر والمفسرون، معرفت، ج ۲، ص ۳۷۳.



۱. التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۵.
۲. جای‌گاه قرآن در استنباط احکام، ص ۸۶.
۳. المفسرون، حیاتهم و منهجهم، ص ۱۱۷.
۴. التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۲ - ۴۵۴.
۵. التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۸.
۶. بقره/سوره۲، آیه۳۶.    
۷. بقره/سوره۲، آیه۲۸۲.    
۸. تفسیر قرطبی، ج ۲، ص ۲۱۰ - ۲۲۵.
۹. تفسیر قرطبی، ج ۳، ص ۲۴۳ - ۲۶۲.
۱۰. التفسیر والمفسرون، ذهبی، ج ۲، ص ۴۵۸ - ۴۵۹.
۱۱. پژوهش‌های قرآنی، س ۱، ش ۳، ص ۱۶۵ - ۱۸۴، «کتاب شناسی احکام قرآن».
۱۲. التفسیر والمفسرون، معرفت، ج ۲، ص ۳۷۳.



دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله تفسیر فقهی قرآن، ج۸، ص۳۰۱.    






جعبه ابزار