تغلیظ دیه (حقوق جزا)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تغلیظ دیه از اصطلاحات
علم حقوق بوده و به معنای افزوده شدن یک سوم به میزان
دیه است. تغلیظ دیه تنها برای
جرم قتل صورت می‌گیرد و برای
جراحات هرگز تغلیظ دیه در نظر گرفته نمی‌شود؛ همچنین پرداخت دیه منوط بر این است که
صدمه وارده و فوت، هر دو در یکی از
ماه‌های حرام و یا در حرم
مکّه معظمه واقع شده باشند؛ تغلیظ فقط مربوط به وقتی است که اولیای دم خواهان دریافت دیه به جای قصاص باشند (در
قتل عمد) و در صورت اجرای
قصاص، تغلیظ موضوعیت ندارد.
تغلیظ در
لغت به معنای «تشدید» است.
دیه در لغت به معنای «خونبها»
بوده و در اصطلاح حقوق و
فقه اسلامی «دیه مالی است که از طرف
شارع برای
جنایت تعیین شده است».
و نیز مادۀ ۲۹۴ «قانون مجازات اسلامی» دیه را چنین تعریف کرده است «دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو، به مجنیٌ علیه یا به ولی یا اولیاء دم او داده می‌شود».
از دیدگاه اسلامی برخی زمان‌ها و مکان‌ها حرمت خاصّی دارند که وقوع
قتل در آنها، از نظر تمامی فقهای امامیه، موجب افزایش و تغلیظ دیه می‌شود، و در مادۀ ۲۲۹ «قانون مجازات اسلامی» به شرح زیر منعکس شده است، «دیه
قتل در صورتی که صدمه و فوت هر دو در یکی از چهار
ماه حرام (
رجب،
ذیقعده،
ذیحجه،
محرم) و یا در حرم مکّه معظمه واقع شود، علاوه بر یکی از موارد شش گانه مذکور در
ماده ۲۹۷، به عنوان تشدید مجازات باید یک سوم اضافه شود و سایر امکنه و ازمنه، هر چند متبرک باشند دارای این حکم نیستند.»
نکات مهم مستفاد از این ماده:
تغلیظ مذکور ماده ۲۹۹ تنها در حالت
قتل جاری می‌شود و به جنایات مادون نفس، حتی اگر دیۀ کامل داشته باشند تسری نمی‌یابد. لیکن تفاوتی بین انواع مختلف
قتل، اعم از عمد،
شبه عمد یا
خطای محض وجود ندارد و همۀ آنها مشمول حکم ماده ۲۹۹ می‌باشند.
به طوری که حضرت
آیت‌الله خوئی (رحمة‌الله‌علیه) تصریح می‌کنند که «دیۀ
قتل در ماه حرام چه عمداً و چه خطاءً
دیه کامل و ثلث آن است. در این زمینه هیچ اختلافی بین فقها نیست.»
پرداخت دیه منوط بر این است که صدمه وارده و فوت هر دو در یکی از ماه‌های حرام و یا در حرم مکّه معظمه واقع شده باشند. بدین معنا که مثلاً صدمه در ماه رجب وارد آمده و مصدوم در همان ماه فوت نماید. بنابراین اگر صدمۀ وارده در ماه محرم و فوت فرد در
ماه صفر انجام پذیرد، این امر موجب تغلیظ قرار نمی‌گیرد. اما اگر صدمه در ماه ذیحجه وارد آمده و فرد در ماه محرم فوت کرده باشد تکلیف چیست؟ آیا منظور این است که باید صدمه و فوت هردو در یک ماه حرام انجام شده باشد یا اینکه مناط و ملاک، حرام بودن ماه است، که البته نظر اخیر صحیح به نظر می‌رسد، زیرا علت وضع این ماده در تغلیظ دیه، اینست که صدمه و فوت در ماه حرام واقع شده باشد اعم از اینکه در یک ماه یا دو ماه انجام پذیرفته باشد.
تغلیظ فقط مربوط به وقتی است که اولیای دم خواهان دریافت دیه به جای قصاص باشند (در
قتل عمد) و در صورت اجرای قصاص، تغلیظ موضوعیت ندارد. بدین ترتیب، هرگاه
قتل زن توسط مرد در یکی از ماه‌های حرام انجام شده باشد، اجرای قصاص مرد توسط اولیای دم زن منوط به پرداخت معادل پنجاه شتر به عنوان فاضل دیه می‌باشد و نمی‌توان در این حالت آنها را ملزم به پرداخت نصف دیۀ و رد اضافه دیه، در ماه حرام (یعنی حدود ۶۷ شتر) کرد.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «تغلیظ دیه»، تاریخ بازیابی ۹۹/۵/۲۷.
