تزیین به وزن

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تزیین به وزن، از اصطلاحات علم منطق بوده و به آراستن کلام به سجع و تقسیم و قراین، گفته می‌شود.

---

تزیین به وزن از موارد تزیین الفاظ و مربوط به توابع خطابه است. وزن، نوعی تناسب در اصوات است که معیار سنجش شعر قرار می‌گیرد، اما اینجا منظور از وزن، وزن حقیقی شعری نیست، بلکه چیزی شبیه آن مراد است که شامل تقسیم کلام به قطعات متقارب، به‌کارگیری صنعت سجع و استفاده از قراین می‌شود که شامل به‌کارگیری نشانه‌ها همچون مدّ نیز می‌شود، چنان‌که در قرآن آمده است: «انّ الابرار لفی نعیم و انّ الفجّار لفی جحیم؛ قطعاً نیکان در بهشت‌اند و بی شک بدکاران در دوزخ‌اند».

---

وزن در خطابه ممکن است به یکی از صورت‌های ذیل باشد:
۱.مقاطیع جمله‌ها از لحاظ طولانی‌بودن و کوتاه‌بودن نزدیک به هم باشد، اگر چه حروف و کلمات هر کدام مساوی نباشد.
۲.عدد کلمات هر مقطع با مقطع دیگر در حد امکان مساوی باشد.
۳.کلمات هر مقطع علاوه بر اینکه مساوی‌ است شبیه یکدیگر، و از لحاظ حروف متعادل باشد.
۴.مقاطیع جملات از لحاظ مدّ داشتن (کشیدن کلام) و عدم آن موزون باشد.
۵.حروف پایانی هر مقطعی هم با یکدیگر تشابه داشته باشد؛ مثل آنجایی که کلام، مسجَّع و دارای سجع است.

---

خواجه بعد از نقل موارد «تزیین به وزن» می‌گوید: «بهترین اوزان، چنان است که مصراع‌ها دو به دو به یکدیگر متعلق باشد، چنان‌که گویند: بپرهیز از آنچه مبادرت کنند به انکارش و اگر چه قادر باشی بر اعتذارش، که نه هر که منکری دید عذر آن توانست شنید».

---

تزیین به تقسیم، تزیین به سجع و تزیین به قراین از اقسام تزیین به وزن است.

---