تزیین الفاظ

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

تزیین الفاظ، از اصطلاحات علم منطق بوده و به زینت‌دادن الفاظ خطابه به کمک قواعد بلاغی، اطلاق می‌شود.

---

تزیین الفاظ از توابع خطابه، و مراد از آن زینت‌دادن الفاظ و سخنانی است که خطیب در یک خطابه به کار می‌گیرد.
خواجه نصیر می‌گوید: الفاظ باید شیوا مناسب، عامیانه و دور از دقت علمی باشند، وگرنه خطبه برای عوام مفید نیست، زیرا طبایع عامیانه از اصطلاحات دقیق علمی گریزان‌اند، حتی اگر نسب و روابط امور مشخص باشد. در خطابه باید کلمات را به استعاره، تشبیه و اموری از این قبیل بیارایند، اما در این باره افراط نکنند و نیز باید کلمات موزون باشند. وزن در اینجا وزن حقیقی (یعنی وزن شعری) نیست، بلکه چیزی شبیه آن است، چنان‌که خداوند در قرآن فرموده است: «ابرار در نعیم و فجار در جحیم‌اند.»

---

مرحوم مظفر، تزیین الفاظ را با امور ده‌گانه ذیل تبیین کرده است:
۱.الفاظی که به کار می‌رود مطابق قواعد نحو و صرف باشد.
۲.الفاظ از لحاظ معانی صحیح و صادق و مطابق واقع باشند و از مبالغه و دروغ اجتناب کنند.
۳.الفاظ نه رکیک و ناهنجار باشد و نه خیلی تصنعی و پر پیچ و خم. بعضی در این‌باره از «عذوبت لفظ» و شیرینی آن سخن گفته‌اند با این توضیح که الفاظ خطیب باید شیرین، یعنی دور از رکاکت و مطابق فهم عرف باشد تا بتواند هدف خطابه (جلب نظر مردم در پذیرش سخنان خطیب) را تامین کند، زیرا طبع عموم مردم از امور علمی دقیق وحشت دارد.
۴.الفاظ، وافی به معانی و مقاصد باشد.
۵.در سخنانش خیلی به حاشیه نرود و حشو و زواید را با آن مخلوط نکند.
۶.از ابهام (مجمل‌گویی، مبهم‌گویی و کلی‌گویی) و ایهام کلامی - که بیش از یک معنا متصور است - به دور باشد.
۷.از لحاظ ایجاز (به اختصار سخن گفتن) و اطناب (طول دادن سخن) اعتدال و حد وسط را رعایت کند.
۸.از الفاظ غریبه و وحشی و الفاظ غیر متداول اجتناب کند.
۹.سخنان خطیب، مشتمل بر محسنات بدیعیه، استعارات، مجازات و تشبیهات باشد.
۱۰.جملاتی که به کار می‌برد مزدوج باشد؛ (یعنی دو جمله دو جمله مثل هم باشند) و مقاطیع آنها (مقطع هر دو جمله) با هم موزون و هماهنگ باشد.

---

بنابراین، موارد و اقسام «تزیین الفاظ» عبارت است از: پرهیز از ابهام، ترادف، تکرار، لهجه، مبالغه کذبی و مغالطه؛ و به‌کارگیری بلاغت لفظ، تزیین به وزن، استعاره، تشبیه و رعایت تناسب وصل و فصل، تقدم و تاخر لفظ و شیرینی و روانی لفظ.

---