تزکیه نفس (قران)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در این مقاله آثار، ویژگی‌ها و عوامل تزکیه نفس با توجه به
آیات قرآن معرفی می‌شوند.
انفاق همراه با قصد تزكيه نفس، نشانه
تقوا پيشگى:
وَ سَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ
يَتَزَكَّى.
تزکیه و تطهير نفس، در گرو
نیّت خالص و
قصد قربت:
الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ
يَتَزَكَّى إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلى.
لزوم برخوردارى انسان از
آگاهی لازم، براى تطهير و تزكيه نفس:
وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها.
تزكيه نفس و رستگار شدن در پى آن، از آموزه‌هاى دين
ابراهیم علیه‌السلام و
موسی علیه‌السلام:
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى إِنَّ هذا لَفِي الصُّحُفِ الْأُولى صُحُفِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى.
پاکدامنی و طهارت نفس از هرگونه آلودگى و گناه، از توصيه‌هاى نخستين
خداوند به
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله:
وَ ثِيابَكَ فَطَهِّرْ وَ الرُّجْزَ فَاهْجُرْ.
سوره مدثر از
سوره‌های مکی است و از جمله‌سوره‌هاى آغازين
بعثت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است.
تلاش براى تزكيه نفس و
درستکاری، مايه
ارجمندی انسان:
وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى وَ ما عَلَيْكَ أَلَّا يَزَّكَّى وَ أَمَّا مَنْ جاءَكَ يَسْعى وَ هُوَ يَخْشى فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهَّى.
آيه شريفه «وامّا من جاءك يسعى» مى‌خواهد بگويد كه‌آن كس كه به شتاب نزدت مى‌آيد تا به وسيله
معارف دین و مواعظى كه از تو مى‌شنود خود را پاك كند تو از وى روى برمى‌گردانى و از او غافل مى‌شوى و به كار ديگر مشغول مى‌شوى. «تلهّى» يعنى خود را به كار ديگر مى‌زنى.
مانع نبودن
نقص عضو، براى تزكيه نفس انسانها:
وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكَّى .
در شأن نزول اين آيات آمده است كه مرد كورى وارد مجلس شد و مى‌خواست
معارف دین را بشنود و تزكيه شود و نسبت به او ترشرويى شد و از وى روى گردانيده شد.
تزكيه نفس انسان، در گرو مخالفت با
شیطان و
اجتناب از فحشا:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ وَ مَنْ يَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّيْطانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ ....
تزكيه نفوس، از جمله اهداف
رسالت پيامبراكرم صلی‌الله‌علیه‌وآله:
۱. رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ ... وَ يُزَكِّيهِمْ ...
مقصود از «رسولا» در دعاى ابراهيم عليه‌السلام، پيامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله است.
۲. كَما أَرْسَلْنا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ ....
۳. لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ ....
۴. هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ ....
موسى عليه‌السلام از جانب خداوند، مأمور راهنمايى
فرعون به
راه حق و ترغيب او به تزكيه نفس:
هَلْ أَتاكَ حَدِيثُ مُوسى إِذْ ناداهُ رَبُّهُ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُوىً اذْهَبْ إِلى فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى فَقُلْ هَلْ لَكَ إِلى أَنْ تَزَكَّى.
چشم چرانی، آسيب و آفت
پاکی و
طهارت نفس:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ ... وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَ ....
بى مبالاتى در
حفظ عورت، آسيب زننده به طهارت نفس:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ ....
خودستایی انسان در حد تزكيه شمردن نفس خويش، زاييده
غفلت انسان از علم احاطه دار خداوند:
الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى.
••• لزوم اجتناب از ادعاى تزكيه نفس، در برابر خداوند آگاه به آشكار و نهان:
الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّكَ واسِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِكُمْ إِذْ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ إِذْ أَنْتُمْ أَجِنَّةٌ فِي بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى.
••• ادعاى تزكيه نفس گروهى از
اهل کتاب ادعايى مردود:
أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا.
شأن نزول آيه، گروهى از يهودند.
••• طهارت و پاكى نفس، زمينه ساز فراگيرى معارف و
احکام دین:
۱. لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ.
۲. هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلالٍ مُبِينٍ.
••• تزكيه نفس از
گناه، زمينه‌اى لازم براى درك حقايق
قرآن:
إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ.
••• تزكيه نفس، زمينه كسب رستگارى براى
انسان:
۱. وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها.
۲. ... وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
۳. ... وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
۴. قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَكَّى.
••• تزكيه نفس از بخل و حرص، موجب
رستگاری:
... وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.
نفس تزكيه شده، عامل رساننده انسان به
بهشت عدن:
جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها وَ ذلِكَ جَزاءُ مَنْ تَزَكَّى.
بازگشت آثار تزكيه
نفس انسان به خود او:
وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى ... وَ مَنْ تَزَكَّى فَإِنَّما
يَتَزَكَّى لِنَفْسِهِ ....
پذيرفتن عذر
صاحب خانه و تحميل نكردن خود بر او و انصراف از ورود به خانه وى، نشانه تزكيه نفس:
فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فِيها أَحَداً فَلا تَدْخُلُوها حَتَّى يُؤْذَنَ لَكُمْ وَ إِنْ قِيلَ لَكُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْكى لَكُمْ ....
صدقه براى
نجوا و گفتگو با پيامبر صلىاللهعليهوآله زمينه‌ساز تطهير
نفس و پالايش
روح از آلودگيها:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا ناجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْواكُمْ صَدَقَةً ذلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ أَطْهَرُ ....
خوددارى از صرف مال در راه طهارت نفس، نشانه بالاترين درجه
شقاوت:
لا يَصْلاها إِلَّا الْأَشْقَى وَ سَيُجَنَّبُهَا الْأَتْقَى الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ
يَتَزَكَّى.
جهاد در
راه خدا، موجب تزكيه نفس و
تصفیه قلب:
إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ ... وَ لِيُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا .... وَ لِيُمَحِّصَ ما فِي قُلُوبِكُمْ ....
پرهيز از
چشم‌چرانی، زمينه‌ساز سلامت نفس و پاكى:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ ....
صدقه، مؤثّرترين كار براى تطهير نفس از آلودگيها و تزکیه نفس انسان:
۱. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا ناجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْواكُمْ صَدَقَةً ذلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ أَطْهَرُ ....
۲. خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها ....
۳. الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ
يَتَزَكَّى.
ایمان و
عمل صالح، راه تزكيه نفس:
وَ مَنْ يَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحاتِ ... جَنَّاتُ عَدْنٍ ... وَ ذلِكَ جَزاءُ مَنْ تَزَكَّى.
پرهيز از نظر دوختن به نامحرمان و اجتناب از آلودگى به
فحشا و
فساد جنسی، زمينه‌ساز تزكيه نفس:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِكَ أَزْكى ....
تزكيه نفس انسان، منوط به
مشیت خداوند:
۱. أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ ....
۲. ... وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ ....
تلاوت آیات خدا به وسيله رسول‌اكرم صلىاللهعليهوآله بر مردم، موجب تزكيه نفوس آنان:
۱. رَبَّنا وَ ابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ ....
۲. كَما أَرْسَلْنا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ ....
۳. لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ ....
۴. هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ ....
تقوا، زمينه تزكيه نفس انسان:
الَّذِينَ يَجْتَنِبُونَ كَبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ إِلَّا اللَّمَمَ ... فَلا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقى.
پذیرش احکام الهی و عمل به آن، باعث تزكيه نفس انسان:
وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ يَنْكِحْنَ أَزْواجَهُنَّ إِذا تَراضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذلِكَ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كانَ مِنْكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكُمْ أَزْكى لَكُمْ وَ أَطْهَرُ ....
تزكيه نفس انسان، جلوه‌اى از
تفضّل خداوند:
... وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ ....
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۲۸۶، برگرفته از مقاله «تزکیه نفس».
