ترجمه کتاب الجدری و الحصبة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ترجمه کتاب الجدری و الحصبة برگردان فارسی روان به قلم دکتر محمود نجم آبادی از یکی از مهم‌ترین آثار ابوبکر
محمد بن زکریای رازی با موضوع «
آبله و
سرخک» است.
مورخین و تذکره نویسان از این اثر در کتب خود بسیار یاد کرده‌اند.
ابن الندیم صاحب
الفهرست و
ابوریحان بیرونی در رساله‌ای که از کتب و آثار رازی تالیف نموده است.
جمال الدین قفطی در
اخبار الحکماء آن را تحت عنوان کتاب الجدری و الحصبه، ولی
ابن ابی اصیبعه در
عیون الانباء فی طبقات الاطباء به نام مقالة فی الجدری و الحصبه اسم برده‌اند. این کتاب را سابقا بنام کتاب طاعونی می‌شناختند. رازی این مقاله را به امید
ثواب خداوند عزوجل و پاسخ به درخواست کسی نوشته است.
در این اثر ابتدا متن کتاب در چهارده فصل تنظیم شده است. سپس ترجمه
فارسی آن، و پس از آن حواشی و توضیحات مترجم آمده است. در انتها نیز بخشی تحت عنوان تکلمه آمده است. عناوین فصول کتاب به ترتیب عبارت است از:
۱. در سبب بروز بیماری آبله و آن که چرا فردی نیست که از ابتلاء به آن مصون ماند مگر بعضی افراد.
۲. در بیان بدن‌هایی که استعداد به
آبله دارند و بیان اوقاتی که معمولا آبله در آن اوقات شیوع می‌یابد.
۳. در علاماتی که
دلالت بر جوشش
سرخک و آبله می‌نماید.
۴. در بیان اعراض و دستورهای آبله به طور کلی.
۵. در خویشتن داری (تحفظ بدن) از آبله پیش از آن که نشانه های آن بروز نماید و جلوگیری از ازدیاد آن پس از بروز.
۶. در اموری که در پیدا شدن آبله تسریع می‌نماید و آن را بیرون می‌ریزد و در بروز آن به طبیعت کمک می‌نماید.
۷. در توجه به چشم و
گلو و بندها و گوش‌ها و بیان آنچه که در موقع ظهور علامات آبله باید بدان‌ها توجه داشت.
۸. در موادی که پختگی دانه‌های آبله را تسریع و قابل نضج می‌نماید.
۹. در خشک کردن دانه‌های نضخ یافته آبله.
۱۰. در موادی که پوسته‌های آبله و خشک ریشه‌ها را می‌کند.
۱۱. در موادی که آثار آبله را از
چشم و سایر نقاط
بدن می‌زداید.
۱۲. در دستور مزاج بیمار آبله‌ای از نظر
لینت و یبوست.
۱۳. در بیان آبله‌های بی خطر و کشنده.
۱۴. در دستور
غذای بیمار آبله‌ای.
۱. کتاب یکی از ارزنده‌ترین آثار رازی است و از نظر آن که محمد زکریای رازی اولین طبیبی است که دو بیماری آبله و سرخک را به خوبی شناخته و از عهده وصف آنها بسیار نیکو برآمده بدین لحاظ این کتاب مقام بزرگی در عالم
طب پیدا کرده است.
۲. از نظر
تاریخ طب این کتاب در میان کتب طبی اسلامی بسیار مهم و معتبر است، چرا که اولین شرحی که با کمال دقت و سادگی و تحقیق از دو بیماری آبله و سرخک در عالم بیان شده توسط
طبیب بزرگ ایرانی بوده است.
۳. از نظر فن طبابت، کتابی است بسیار نفیس که در آن رازی مجموعه تجارب و ملاحظات یک طبیب مجرب که بیماران را با تعمق فوق العاده دیده، سپس نتایج گزارش آنان را در آن نگاشته و سیر هر دو بیماری را از ابتدا تا انتها بسیار منظم به رشته تحریر درآورده است.
۴. بسیاری از مورخین و مطلعین غربی را
عقیده آن است که کتاب آبله و سرخک رازی بزرگ‌ترین مؤلفات وی می‌باشد و نسبت به این کتاب اهمیت فوق العاده قائل می‌باشند.
۵. برای نمونه ترجمه عبارتی که کاستیلیونی استاد تاریخ طب پادوا (ایتالیا) در کتاب نفیس خود به نام تاریخ طب درباره این کتاب نگاشته نقل می‌کنیم: از نظر تاریخ طب مهم‌ترین اثر رازی کتاب تالیفی وی در باب آبله و سرخک است که ابتدا به نام کتاب طاعونی انتشار یافته و اولین دفعه در شهر ونیز به سال ۱۴۹۸ چاپ شده است.
۶. این کتاب تحقیقا بر اساس تجارب و ملاحظات شخصی طبیبی عملی است، که بیمار را عمیقا معاینه نموده و نتیجه تجارب بسیار دانشمندانه اش می‌باشد. این کتاب اولین اثر مطالعه‌ای و دقیقی است که ما درباره بیماری‌های عفونی می‌بینیم.
کتاب برای اولین بار توسط ژ. والا به سال ۱۴۹۸ م. در
شهر ونیز به لاتینی و سپس به زبان‌های دیگر و در سال ۱۸۷۲ م. در
بیروت توسط وان دیک به عربی منتشر شده است. این اثر به قلم مترجم بر اساس همین تصحیح اخیر در
مهر ماه سال ۱۳۷۱ ش منتشر شده است. پاورقی‌های بخش فارسی حاوی توضیحاتی مختصر مرتبط با متن است. تدوین فهرست
اعلام ،
اماکن ،
حیوانات ،
گیاهان ، خوراکی‌ها و... کار دیگری است که مترجم انجام داده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
