تذکرة اولی الالباب الجامع للعجب العجاب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تذکرة اولی الالباب الجامع للعجب العجاب» معروف به تذکره داود، مشهورترین نگاشته طبیب بزرگ مصری
داود بن عمر انطاکی در دانش
طب است.
این
اثر از مهم‌ترین منابع در گیاه شناسی و داروسازی در
طب سنتی به شمار می‌رود و پس از مؤلف منبع بسیاری از پزشکان بوده است.
انگیزه نویسنده که کتاب‌های متعددی در این
علم به رشته تحریر درآورده به تصریح خودش در مقدمه، نگارش
علم طب به اسلوبی جدید بوده است.
کتاب مشتمل بر متن تذکره داود و ذیل تذکره به
قلم یکی از شاگردان اوست. تذکره مشتمل بر یک مقدمه و دو جزء است. مقدمه در چند فصل تدوین شده است. جزء اول حاوی سه باب است که دو باب اول در چند فصل و باب سوم به ترتیب
حروف الفبا تدوین شده است. جزء دوم نیز مشتمل بر باب چهارم است که در بخشی از آن یک سری قواعد و بخشی نیز به ترتیب حروف الفبا بیان شده است. ذیل تذکره نیز به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده است.
در مقدمه کتاب تعداد علومی که در کتاب ذکر شده و رابطه آنها با علم طب و جایگاه علم طب بررسی شده است.
مطالب ابواب کتاب به ترتیب عبارت است از:
۱- کلیات علم طب و مقدمه آن.
۲- قوانین افراد و ترکیب ادویه و اعمال عام طب مثل سحق و قلی و مراتب و درجات و صفات داروها مثل
تلیین و
تفتیح .
۳- مفردات و مرکبات و آنچه متعلق به آنها است مانند: اسم و
ماهیت و مرتبه و
نفع و
ضرر و مقدار مصرف و شیوه اصلاح بدل آنها به ترتیب حروف الفبا.
۴- بیماری‌ها و شیوه
درمان آنها.
در میان این ابواب، باب سوم از همه مفصل تر است و بیشتر از دیگر ابواب مورد توجه است.
مؤلف در این باب ابتدا داروی مورد نظر (مفرد یا مرکب) را بر حسب حروف الفبا ذکر می‌کند. سپس به
واژه شناسی داور می‌پردازد. آنگاه ماهیت هر دارو را بیان می‌کند. پس از بیان ماهیت، مؤلف
طبیعت دارو و در ادامه نوع
استعمال آن دارو را می‌نویسد. در آخر مضرات آن دارو و مصلح آن، مقدار مصرف آن و
بدل آن را ذکر می‌کند.
مؤلف با آن که از
نعمت بینایی محروم بوده با این حال گیاهان و مفردات را به صورت دقیق و گویا توصیف می‌کند؛ البته به نظر میرسد وی در این باره از بینایی دستیاران و شاگردانش مدد می‌جسته است.
دیگر این که وی در هر گفتار چندان به نقل اقوال نمی‌پردازد، بلکه بیشتر بر تجربیات و تحقیقات خود تکیه می‌کند، علاوه بر این گفتار انطاکی کوتاه و مختصر ولی واضح و گویاست و از این جهت خواننده را در مراجعه و مطالعه آن بی رغبت نمی‌کند.
مزیت دیگر این اثر توجه به علوم غریبه در شفابخشی و بهبودی بیماران است. این خصوصیت منحصر به این کتاب است و در دیگر کتاب‌های طب سنتی به
چشم نمی‌خورد و از این جهت نیز قابل توجه است.
در ذیل تذکره که با حرف یاء آغاز شده مشتمل بر تمام حروف الفبا نبوده و تعدادی از حروف ذکر شده است. در این بخش نیز تعدادی از بیماری‌های جسمی و گیاهان دارویی ذکر شده است. در خاتمه این بخش از کتاب نیز نکات و لطائف
عجیب و شگفت ذکر شده است.
تذکره داود به سبب اهمیت و اعتباری که داشته بسیار مورد توجه قرار گرفته از این رو بارها چاپ و منتشر شده است.
کتاب فاقد پاورقی است و فهرست مطالب نیز در انتهای اثر آمده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
