تحفه خانی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تحفه خانی» تنها اثر بازمانده از
محمد بن عبدالله بن عبیدالله بن محمود است که وی آن را پس از بازگشت از
شیراز به
هند تالیف نموده است. نثر مؤلف نیز نثری گویا و روان است و استفاده آن را برای دانش پژوهان آسان می‌سازد.
کتاب مشتمل است بر چهار باب و یک فصل به عنوان خاتمه است. هر باب نیز خود مشتمل بر چندین مقاله است. مباحث مطرح شده در ابواب کتاب به ترتیب به این شرح است:
۱. در بیان قسم علمی و عملی از این فن.
۲. در بیان امراض مختصه به اعضای
انسان .
۳. در بیان امراض مختصه به مردان و زنان.
۴. در بیان امراض عامه که اختصاص به مرد و زن ندارد.
خاتمه نیز در بیان پاره‌ای از ادویه مفرده و مرکبه و خواص بعضی حیوانات و مضرات و درمان آن است.
باب اول و دوم این کتاب بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده به گونه‌ای که مجموع حجم باب سوم و چهارم و نیز فصل خاتمه کتاب تقریبا به اندازه نیمی از حجم باب دوم است.
مؤلف در مقدمه کتاب پس از بیان مسافرتش به
شیراز و تلمذ نزد
علامه دوانی و نیز آموختن دانش
طب از
حکیم عماد الدین محمود شیرازی ، انگیزه اش از نگارش کتاب را تالیف نسخه
فارسی در این فن که جامع طرفین علمی و عملی و امراض و اسباب و علامات و معالجات دانسته است.
کتاب به لحاظ جامعیت و تفصیل می‌تواند به عنوان یک منبع و ماخذ مهم مورد توجه پزشکان قرار گیرد، خصوصا این که این نگاشته به زبان فارسی نگاشته شده و برای فارسی زبانان که توانایی استفاده از متون عربی مثل قانون
ابن سینا را ندارند، قابل استفاده است.
خصوصیت دیگر این اثر، پای بندی مؤلف آن به مظاهر
شرع است از این رو از نگارش مباحثی که با احکام اسلام منافات دارد اجتناب می‌کند؛ به عنوان مثال از ذکر
شراب (
خمر) و
گوشت خوک خوداری کرده است.
از خصائص و ویژگی‌های این اثر عدم نقل قول مستقیم از اطبای دیگر است و این باعث شده که اولا حجم کتاب کمتر شود و ثانیا متن این کتاب متنی یک دست و مناسب برای آموزش باشد.
کتاب تحفه خانی به تصحیح حکیم
میر طفیل احمد و به خط محمد یعقوب در
سال ۱۹۵۹ م در مدرس هندوستان منتشر شده است. میر طفیل احمد علاوه بر تصحیح این اثر گاه در پاورقی‌ها واژه‌ای را شرح و توضیح می‌دهد که البته تعداد این پاورقی‌ها انگشت شمار است.
نسخه چاپ شده این اثر در موارد متعددی افتادگی دارد که به نظر می‌رسد این افتادگی‌ها که به وسیله نقطه چین مشخص شده به خاطر خط بر نسخه اصلی باشد.
افست این اثر را موسسه مطالعات تاریخ پزشکی،
طب اسلامی و مکمل
دانشگاه علوم پزشکی ایران در تیر
ماه سال ۱۳۸۳ ش با مقدمه‌ای کوتاه به قلم آقای دکتر محمد مهدی اصفهانی پیرامون مؤلف و کتاب منتشر کرده است.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور)
