تحفة الدستور (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تحفة الدستور» تالیف
لطف الله بن عبدالکریم کاشانی در
سال ۱۰۷۰ ق، فرهنگ اعداد کلمات و از جمله فرهنگ‌های
ادب فارسی است.
کتاب مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم مصحح، مقدمه مولف، سه مقصد و یک خاتمه است.
در مقدمه مصحح، شرح حال نویسنده، ویژگی‌های کتاب، پیشینه تالیف فرهنگ تحفه الدستور و مطالب مفید دیگری آمده است. در سه مقصد نیز تا عدد ۹۹۹ و در خاتمه تا عدد ۱۰۷۲ ذکر شده است.
ساختن ماده تاریخ، یعنی بیان تاریخ واقعه‌ای به عدد حروف
ابجد و
حساب جمل ، از دیرباز در میان سخنوران و ادیبان پارسی زبان رایج و معمول بوده و چون ضبط تاریخ وقایع و حوادث غالبا دشوار می‌نموده است. ادیبان و نکته سنجان خوش ذوق با بیان عبارات و اشعاری، حفظ و ضبط آنها را آسان کرده‌اند و گاه علاوه بر ذکر تاریخ واقعه، افکار و احساسات روحی خود و مردم زمان خویش را نیز در آن بیان نموده‌اند.
به گفته مصحح، مبتکر تالیف فرهنگ اعداد الفاظ، می
ر رفیع الدین حیدر معمایی طباطبایی کاشانی است که در
سال ۱۰۰۰
ق کتاب خویش را تالیف نمود.
وی از ماده تاریخ سازان معروف و مشهور و بلامنازع بود و گفته‌اند که بیشتر ماده تاریخ هایش را فی البداهه می‌سروده است.
تحفة الدستور، هر چند در ردیف فرهنگ‌های فارسی به شمار می‌آید اما کاملا متفاوت با آنها است و هیچ شباهت و وجه تشابهی با دیگر فرهنگ‌ها ندارد از آن رو که هیچ یک از واژه‌های آمده در آن معنا نشده و کسی کاری با معنای لغوی آن ندارد، بلکه مدخلهای این فرهنگ بر مبنای عدد است که مولف آن را از عدد (۳) آغاز و به عدد (
۱۰۷۰) که سال تالیف کتاب است- به انجام می‌رساند. ظاهرا دو مدخل عددی (۱۰۷۱) و (۱۰۷۲) را نیز مولف دنبال کرده، سه واژه را برای عدد (۱۰۷۱) آورده و برای مدخل عددی (۱۰۷۲) واژه‌ای را ضبط نکرده و جای واژه‌های مقابل آن خالی است.
مولف در برابر هر مدخل عددی، واژه‌های یافته خویش را بر حسب چند حرفی بودن با عناوین: دو حرف، سه حرف، چهار حرف و... آورده و ضبط کرده است.
کاربرد این فرهنگ در درجه اول برای سرایندگان ماده تاریخ ساز است که از آن در هنگام ساختن ماده تاریخی استفاده می‌کنند. معمولا سراینده، ماده
تاریخ خود را در قالب مصراع و یا عبارت با توجه به موضوع مربوط می‌سازد که گاه مطابق با سال واقعه نیست؛ از این رو سراینده با مراجعه به این فرهنگ، اگر کمبود عددی نسبت به
سال واقعه داشته باشد، با افزودن یا تغییر دادن واژه‌ای مناسب و در خور موضوع، عدد کسری آن را جبران می‌نماید و یا چنانچه از نظر عددی تاریخ مورد نظر، افزون از سال واقعه باشد واژه‌های مناسب با عدد کمتر را برمی گزیند تا به تاریخ مورد نظر خویش دست یابد.
نکته قابل ذکر دیگر اینکه حدود سی چهل درصد از واژه‌های آمده در این فرهنگ، افعالی با زمانهای صرف شده آنهاست که در فرهنگ‌های دیگر نیست.
نکته دیگر اینکه به گفته مصحح در مقدمه، مولف در این کتاب دچار برخی اشتباهات املایی و نیز اشتباه در محاسبه شده که در مقدمه مذکور بدانها اشاره شده است.
پاورقی‌های این کتاب دو گونه‌اند: یکی مانند همه تصحیح‌ها و ذکر نسخه بدلهای مندرج در متون است که تفاوت نسخه بدلها و خطاها و تصحیح‌های قیاسی با اعداد ۱، ۲ و... ذکر می‌شود که بخش اول پاورقی هاست.
دیگر مربوط است به واژه‌های یافته مصحح و به دست آمده از محاسبه ماده تاریخ‌ها در متون و کتیبه‌ها که در فرهنگ حاضر موجود نبوده است. این واژه‌ها در انتهای هر مدخل در میان قلاب آمده است.
فرهنگ تهجی واژه‌ها و ترکیب‌ها با معادل عددی آنها که توسط مصحح فراهم شده و در انتهای اثر آمده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
