تحفة الاحباب و بغیة الطلاب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تحفة الاحباب و بغیة الطلاب فی الخطط و المزارات و البقاع المبارکات، اثر نورالدین علی بن احمد السخاوی الحنفی که در سال ۱۴۰۶ ق. به
زبان عربی نگارش یافته است. نویسنده در مقدمه اش بر کتاب در بیان سبب نگارش چنین می‌نویسد که کتاب یکی از اساتیدش- بدون این که نامی از او و یا اثرش ببرد- دستخوش تحریفات مستسنخین شده است و لذا تصمیم به تحریر مجدد آن می‌گیرد.
اگر چه فصل بندی و تبویب خاصی بر کتاب حاکم نیست و ترتیب مطالب به تصریح نویسنده؛ همانند کتاب الکواکب السیارة فی ترتیب الزیارة (ت ۸۰۴ ق) است، اما می‌توان مطالب کتاب را در سه عنوان دسته بندی نمود:
۱- تراجم و شرح احوال
شهداء و
علما و خطباء.
۲- قبور و مزارات.
۳- بقاع متبرکه.
در مورد مزار نویسی به عنوان شاخه‌ای از تاریخ نویسی محلی به نام مزارات، شاید اولین اثر در باب مزارات از
شیخ ابوشجاع محمد بن سعدان مقاریضی (متوفی ۵۰۹ ق/ ۱۱۱۶ م) باشد. قبل از آن ابوالحسن دیلمی (متوفی ۳۷۱ ق/ ۹۸۱ م) به نحوی این مساله را مورد توجه قرار داده بود. کتاب لحنی مداحانه و مملو از کشف و شهود و روایات کرامات گونه دارد.
پس از مقدمه، مزارات شهر
قاهره، دمشق و اطراف آن را نام برده و به موقعیت هر کدام از این مزارات و مختصری از تاریخ بنای آنها و مدفونان در آنها با منسوبان به آن محل اشاره می‌کند. وی بعضی از مدفونان یا منسوبان به این مزارات یا محل مزارات را فقط نام برده یا به صورت مختصر معرفی کرده است، ولی در مورد برخی نیز به طور مفصل آورده و آثار و تالیفات آنها را ذکر کرده است.
نویسنده کتاب را با این عبارت آغاز کرده است: نبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم قبور را زیارت می‌کرد و
زیارت قبور را پس از
نهی از آن اجازه داده و فرمود: «قبور را زیارت کنید چراکه زیارت قبور تذکر آخرت است». یکی از شبهات
وهابیت، شبهه شرک آلود بودن زیارت قبور است، که مؤلف با این کلام شریف درصدد رد این ادعای باطل بر آمده است. او در ادامه باز هم تاکید می‌کند که زیارت قبور سنت است و فاعلش مثاب می‌باشد. البته شایسته است که زائر به کلام و سخن خیر و مشروع لب بگشاید و بر قبور ننشیند و آن را مانند
قبله قرار ندهد.
از مسائلی که در منابع
اهل سنت در
جواز و یا
حرمت آن بحث شده است، زیارت قبور توسط زنان است. این مطلب نیز با نقل روایت مورد استناد، برداشت حرمت از آن را صحیح نمی‌داند. از نکات دیگری که بر آن تاکید کرده است آن است که
مستحب است که
میت نزد قبور صالحین دفن شود؛ چرا که میت نیز از همسایه بد همچون زنده‌ها متاذی می‌شود.
بررسی لغوی و اصطلاحی
قبر و نیز ذکر چند حکایت؛ مانند قصه
حضرت موسی با
ملک الموت و نیز اسامی مختلف قبر، زمینه ورود به تراجم احوال علما و شهدا را فراهم آورده است. از مهم‌ترین بلادی که از آن نام برده شده، شهر قاهره است.
مدارس علمیه این شهر؛ مانند: المدرسةالسیوفیة، المدرسةالزمانیة و مساجد سام بن نوح و فجل از اماکنی است که بزرگان اهل سنت در آن مدفون هستند. از نکات جالبی که در این بخش آمده است، تاریخچه بیمارستان است که با لفظ البیمارستان آمده است. نقل شده که مخترع بیمارستان بقراط بوده است و در
اسلام نیز گفته شده که ولید بن عبدالملک اموی، اولین کسی بوده که بیمارستان را بنا نهاده است. از مقابری که از آنها نام برده شده، مقبره
سیده نفیسه دختر
امام حسن علیه‌السّلام و سکینه دختر
امام حسین علیه‌السّلام است. نویسنده برخی از کرامات سیده نفیسه به نقل از الکواکب السیارة را ذکر کرده و چنین می‌آورد که علما و خلفاء و امراء و محدثین و صلحایی که این بزرگوار را در زمان
حیات و مماتش زیارت کرده‌اند، قابل احصاء نیست. این مطلب به خوبی جواز و استحباب زیارت قبور- را که وهابیت آن را شرک آلود می‌دانند- در بین فرق اسلامی روشن می‌کند. از دیگر مشاهد و بقاع متبرکه می‌توان به مشهد یحیی بن قاسم از نوادگان
امام جعفر صادق علیه‌السّلام و مشهد قاسم الطیب فرزند
امام محمد باقر علیه‌السّلام و نیز سیده سکینه دختر
امام زین العابدین علیه‌السّلام و سیده آمنه دختر
امام موسی کاظم علیه‌السّلام اشاره نمود. مشاهد این بزرگواران دارای شهرت بوده و مناقب و کراماتی آنها معروف است و درباره آنها با عظمت یاد شده و چنین می‌آورد که: قبره معروف باجابة الدعاء.
علمای شیعه و سنی نیز در این اماکن مقدس مدفون هستند.
در ترجمه احوال اشخاص، نکات اصلی؛ همچون تاریخ ولادت و وفات، تحصیلات،
مشایخ، تالیفات ذکر شده است. اغراق و مبالغه درباره شرح حال آنها نیز به تبعیت از مصادر کتاب در آن راه یافته است. ویژگی‌های
مکان و غالب به اتفاق علمایی که از آنها نام برده شده، از علمای اهل سنت هستند و از علمای برجسته شیعه نام برده نشده است و لذا به عنوان منبع مزارات علمای شیعی نمی‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. تنها در بخش مشاهد و بقاع متبرکه قابل استفاده است.
در مواردی که نویسنده نسبت به مطلب شبهه‌ای دارد و یا آن که آن را صحیح نمی‌داند، به دو صورت عمل می‌کند. گاه در متن تذکر می‌دهد و گاه نیز در پاورقی به آن اشاره می‌کند.
در آخر کتاب، بخشی چند صفحه‌ای که از نسخه‌ای چاپی در مصر اخذ شده است و مزارات تعدادی از علما را با ذکر مکان افزوده است، دیده می‌شود.
پاورقی کتاب به قلم نویسنده می‌باشد. تنها فهرست مطالب در پایان کتاب دیده می‌شود.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
