تجوید قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تجوید قرآن،
علم مشتمل بر
قواعد قرائت قرآن است.
قرآن مجید به
زبان عربی (فصیح‌ترین زبان‌ها) نازل شده است، و اگر قاری شرایط
صحت قرائت را رعایت کند، به
اجری بزرگ می‌رسد. بنا به دستور قرآن، قاری باید با رعایت قواعد
قرائت، در درست خوانی آن بکوشد؛ آن جا که می‌گوید: (... ورتل القرآن ترتیلا)؛ "و قرآن را شمرده شمرده بخوان".
امیرمؤمنان علیه‌السّلام می‌فرماید: مراد از
ترتیل، محافظت محل وقف‌ها و مخارج
حروف است.
«تجوید» علمی است که قاری را به هدف قرائت قرآن نزدیک می‌سازد. این
فن نزد پیشینیان، دربردارنده معرفی
صفات حروف و مخارج آنها بود؛ ولی پس از
نزول قرآن و قرائت آن رونق بیشتری یافت؛ تا این که
رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
اصول آن علم را به
ابن مسعود آموخت.
تجوید در
لغت به معنای تحسین و نیکوکردن، و در
اصطلاح عبارت است از
تلاوت قرآن به گونه‌ای که
خداوند آن را بر
پیامبر نازل کرد؛ به گونه‌ای که «حق» و «مستحق» حروف به آنها داده شود. حق حرف، به صفاتی گفته می‌شود که لازمة آن
حرف باشد همچون صفات و ویژگی‌هایی که هر یک از حروف به تنهایی و بدون ترکیب در کلمه پیدا می‌کنند؛ مانند: شدت، رخوت، اطباق، انفتاح،
جهر،
همس، صفیر و.... . و مستحق حرف، به احکامی گفته می‌شود که از پیوستن حرف یا حروفی در ترکیب با حروف و یا حرکات دیگر به دست می‌آید مثل
تفخیم،
ترقیق،
مد،
ادغام،
اخفاء و....
متاخران،
فن تجوید را دانشی می‌دانند که در زمینه قواعد کلی و اصول مسلمی گفت و گو می‌کند که از کیفیت قرائت قاریان و ضوابط زبان عربی اخذ شده و شامل مبحث مخارج حروف، صفات آنها، ترقیق، تفخیم، مد،
قصر،
اشمام،
وقف و
وصل و… است.
موضوع تجوید، کلمات قرآنی؛ و
ثمره آن، نگهداری
زبان از اشتباه لحن در تلفظ
قرآن است، و شرافت تجوید از آن جهت که به اشرف کتب تعلق دارد، بسیار زیاد است.
امام خمینی تعریف تجوید را تلفظ صحیح کلمات قرآن و تصحیح مخارج حروف با هدف ادای تکلیف می‌داند، ازاین‌روی درباره کسانی که به تجوید قرائت مشغول‌اند معتقد همّ آنها فقط تلفظ به این کلمات و تصحیح مخارج حروف می‌باشد تا تکلیفی ادا و امری ساقط شود.
نوع نگاه امام به موضوع تجوید و تحسین قرائت مانند نگاه ایشان به دیگر مباحث قرآنی است. در این دیدگاه، تجوید و تحسین، پرداختن به ظاهر است و نوعی لقلقه لسان تلقی می‌شود و شکی نیست که در مکتب اخلاقی اسلام، لقلقه لسان اثری در پیش برد تربیتی انسان ندارد. از همین رو امام خمینی معتقد است کسانی که در این مرحله‌اند، حظی از عبادت نمی‌بردند جز آنکه معاقب به عقاب تارک نیستند.
هرچند امام خمینی، تجوید و تحسین را مرتبه‌ای از مراتب و یا ادبی از آداب
قرائت قرآن می‌دانند اما بر مبنای همان دیدگاهی که «قناعت و سرگرم شدن به ظاهر، مذموم است» معتقدند ویژگی اهل تجوید و تحسین آن است که گاهی زبان آنان مشتغل به ذکر حق است؛ ولی قلبشان از آن به‌کلی عاری و خالی است و به کثرات و مشاغل دنیوی پیوند خورده است.
البته نکوهش امام، متوجه کسانی است که در این مرحله مانده و از گذر از این مرحله و رسیدن به مراحل بالاتر غافل‌اند وگرنه از دیدگاه امام خمینی اشتغال به قرائت ظاهر آیات با رعایت آداب آن، امری ضروری است؛ زیرا ایشان معتقدند بدون ظاهر نمی‌توان به لبّ و باطن رسید و بدون تلبس به لباس ظاهر
شریعت راه به باطن نمی‌توان پیدا کرد.
علم تجوید را باید زاییده قرائت دانست. نخستین کسی که در این زمینه کتابی گردآورد،
ابومزاحم موسی بن عبیدالله
خاقانی (م ۳۲۵ ق) است.
قرائت قرآن.
•
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «تجوید قرآن». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
