• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

تجسس (سیره نبوی)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


مقالات مرتبط: تجسس (مقالات مرتبط).

یکی از اوصاف زشت و زننده که موجبات سستی و از هم گسیختگی پیوند دوستی و مودت بین انسان‌ها را فراهم می‌آورد، تجسس در امور دیگران و جستجوی عیوب و لغزش‌های آنان و آشکار نمودن آنهاست.
برای پی‌بردن به نکوهش این صفت ناپسند،می توان به سیره عملی و کلام پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رجوع کرد. چون طبق صریح آیه قرآن، ایشان بهترین الگو کامل بشریت می‌باشند.


تجسس در لسان اهل لغت به معنای فحص و جستجو است، این واژه بیشتر در معنای جستجو کردن از بواطن امور و چیزهای پنهانی استعمال شده، معمولاً در معنای کشف نهانی‌های شر به کار می‌رود.
[۱] ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، النهایه فی غریب الحدیث، ج۱، ص۲۷۲، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۴ش.    
[۲] ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، ص۳۸، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴.    

این خصیصه از حالات درونی افراد و از ثمرات سوءظن است چرا که نفس انسان با بدبین شدن قانع نشده او را وا می‌دارد که در مورد افراد تحقیق و جستجو کند ثمره این تحقیق، عیب‌جویی و تجسس است.
[۳] شهید ثانی، زین الدین، کشف الریبه، ص۲۲-۲۳، انتشارات مرتضوی، ۱۳۹۰ق.
[۴] سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج۷، ص۵۶۵، قم، مرعشی نجفی، ۱۴۰۴.    

از این‌رو رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در روایتی بدترین سوءظن دارندگان را تجسس‌کنندگان و بدترین تجسس‌کنندگان را کسانی معرفی کردند که آن را به زبان جاری سازند.
[۵] نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۴۷، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    


رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مسلمانان را از این صفت رذیله برحذر داشته ‌فرمودند: «ای گروهی که به زبان اسلام آورده‌اید و قلب‌هایتان از ایمان خالص نشده است مسلمانان را مذمت نکنید و در پی جستن عیوب آنان نباشید که هر کس در صدد عیب‌جویی و جستجوی لغزش‌های برادر مسلمانش برآید خداوند عیوب و لغزش‌های او را دنبال می‌کند و هر کس که خداوند عیوب‌ و لغزش‌هایش را دنبال کند رسوایش سازد اگرچه در‌اندرونی خانه خود باشد.»
[۶] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۳۵۴، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
[۷] مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الاختصاص، ص۲۲۵، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳.    
[۸] ابن ابی فراس، ورام، مجموعه ورام، ج۲، ص۲۰۸، قم، مکتبة الفقیه.

ایشان ضمن تشویق مردم به پرداختن به عیوب خود و بازماندن از جستجو در عیوب مردم، مسلمانان را به جای تجسس در امور مردم و پرداختن به عیوب آنان به عیب‌پوشی مسلمانان دعوت کرده می‌فرمودند: «هر که از برادر خود کار زشتی مشاهده کند و آن را پوشیده نگاه دارد خداوند در دنیا و آخرت عیب‌پوش اوست.»
[۹] متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۲۵۰، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹.    
[۱۰] حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۴، ص۴۲۵، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشی.    


رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نه تنها مسلمانان را از تجسس و جستن عیوب دیگران برحذر می‌داشت، بلکه خود نیز هیچ‌گاه عیب‌جو نبوده
[۱۱] صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۸۳، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش.    
[۱۲] طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۱۹۱، نجف، کتابخانه حیدریه، ۱۳۸۵ق.    
در صدد یافتن عیب‌ها و لغزش‌های مردم نیز نبودند.
[۱۳] طباطبایی، سیدمحمدحسین، سنن النبی، ص۱۰۴، تهران، اسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.    
ایشان تجسس از عیوب مردم را با ماموریت الهی‌اش در منافات دانسته ‌می‌فرمودند: «من مامور نیستم که درون مردم را بکاوم و درونشان را بشکافم.»
[۱۴] نیشابوری، مسلم، صحیح، ج۲، ص۷۴۲، بیروت، دارالفکر.    
[۱۵] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج۱۷، ص۱۸۹، بیروت، دارالفکر.    
[۱۶] ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج۱۷، ص۴۷، بیروت، دارالفکر.    
[۱۷] بیهقی، احمد بن حسین، سنن کبری، ج۸، ص۳۴۰.    


۱. ↑ ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، النهایه فی غریب الحدیث، ج۱، ص۲۷۲، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۴ش.    
۲. ↑ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۶، ص۳۸، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴.    
۳. ↑ شهید ثانی، زین الدین، کشف الریبه، ص۲۲-۲۳، انتشارات مرتضوی، ۱۳۹۰ق.
۴. ↑ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج۷، ص۵۶۵، قم، مرعشی نجفی، ۱۴۰۴.    
۵. ↑ نوری، حسین، مستدرک الوسائل، ج۹، ص۱۴۷، قم، آل البیت (علیهم‌السّلام)، ۱۴۰۸.    
۶. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۳۵۴، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.    
۷. ↑ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الاختصاص، ص۲۲۵، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳.    
۸. ↑ ابن ابی فراس، ورام، مجموعه ورام، ج۲، ص۲۰۸، قم، مکتبة الفقیه.
۹. ↑ متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۲۵۰، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹.    
۱۰. ↑ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک، ج۴، ص۴۲۵، تحقیق یوسف عبدالرحمن المرعشی.    
۱۱. ↑ صدوق، محمد بن علی، معانی الاخبار، ص۸۳، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش.    
۱۲. ↑ طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الانوار، ص۱۹۱، نجف، کتابخانه حیدریه، ۱۳۸۵ق.    
۱۳. ↑ طباطبایی، سیدمحمدحسین، سنن النبی، ص۱۰۴، تهران، اسلامیه، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.    
۱۴. ↑ نیشابوری، مسلم، صحیح، ج۲، ص۷۴۲، بیروت، دارالفکر.    
۱۵. ↑ ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج۱۷، ص۱۸۹، بیروت، دارالفکر.    
۱۶. ↑ ابن حنبل، احمد، مسند احمد، ج۱۷، ص۴۷، بیروت، دارالفکر.    
۱۷. ↑ بیهقی، احمد بن حسین، سنن کبری، ج۸، ص۳۴۰.    


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عیب‌جویی در کلام نبوی»۹۵/۰۴/۳۱.    


رده‌های این صفحه : رذایل اخلاقی | سیره اجتماعی پیامبر | سیره اخلاقی پیامبر | مباحث اخلاقی
جعبه ابزار