تاریخ مدینه صنعاء (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ مدینه
صنعاء، تالیف احمد بن عبدالله بن محمد رازی، معروف به رازی از
علمای قرن پنجم هجری است.
این کتاب به منزله دائرة المعارفی است که تنها به
تاریخ صنعاء نپرداخته، بلکه از سایر ممالک عربی که لازم دانسته و یا سیاق خبر به آنجا رسیده، خبر داده است. این کتاب از منابع معتبر در تاریخ صنعاست که در کنار کتبی؛ مانند
تاریخ بغداد خطیب بغدادی و
تاریخ دمشق ابن عساکر از او یاد می‌شود. کتاب با تحقیق دکتر حسین عبدالله العمری منتشر شده است. وی در این چاپ، کتاب الاختصاص (ذیل تاریخ مدینة
صنعاء للرازی) تالیف العرشانی متوفی ۶۲۶ ق را نیز آورده است.
شیوه مؤلف بدین گونه است که ابتدا اخبار و احادیث را نقل می‌کند و سپس مشاهدات و معلومات خاصی را که بر خبر تاکید یا آن را نفی می‌کند به آن می‌افزاید. موضوعاتی که در کتاب مطرح می‌کند عبارت است از: پیشینه
صنعاء و همچنین ابنیه آن، اشعار در رابطه با
صنعاء، اخبار و آثار،
تفسیر آیات
قرآن کریم، کلام
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم درباره این شهر، وارد شدن
عیسی بن مریم علیه‌السّلام و مصلی قرار دادن آن، عالمان و محدثین و فضلای آن، مساجد آن، اخبار
تابعین و اصحاب.
صنعاء (شهر سام بن نوح) از شهرهایی است که مؤلف در عظمت و مجد آن بسیار سخن رانده است. وی از همدانی چنین نقل می‌کند: یکی از بهشت‌ها نزد اکثر مردم، بلکه در نظر او والاتر از آن است: اگر کسی گفت که شهری پاکتر و نیکوتر از صنعاست او را تکذیب کن. او گاه بر اخبار و اساطیر تاکید می‌کند و اعداد و ارقامی خیالی از ساکنان و خانه‌های
صنعاء می‌آورد؛ اما گاه نیز اعداد معقولی از وضعیت شهر در زمان خود و پیش از آن ارائه می‌کند. در کتاب برخی اخباری وجود دارد که دارای ابهام و شبهه است. به عنوان مثال در حدیث صفحه ۹۰
با موضوع ورود
حضرت عیسی به
صنعاء و نماز گزاردن در مکانی که
نصاری آن را به عنوان
کنیسه انتخاب کرده‌اند. همچنین اخباری از
کشتی نوح در صفحه ۲۹۰،
و قصه
صالح در صفحه ۳۱۱
و
قوم لوط در صفحه ۳۱۲
ذکر شده است که با خرافه در هم آمیخته‌اند.
در رابطه با
صنعاء و یمن کتاب‌های دیگری نیز وجود دارد؛ اما در آنها به تاریخ سیاسی و اداری و عمرانی و تمدنی این بلاد توجه شده است و اما این اثر به جنبه‌های عمومی این شهرها؛ مانند ابنیه و مساجد این شهر از اولین مسجد و مساجد پس از آن تا مسجدی که اصفهانی در سال ۴۰۷ ق بنا شده است، توجه شده است. دیگر اینکه طبقه اول از علما، زهاد و محدثین را ذکر می‌کند. از طاوس بن کیسان، فقیه یمانی مشهور گزارش مفصلی درباره اخبار او و رفعت درجه اش در علم و فقه و حدیث آورده است.
در برخی از فقرات کتاب بعضی از حوادث سیاسی با عباراتی مانند: کان ذلک فی زمن الامیر اسعد بن ابی یعفر... یا عند دخول الحضرمی الاعور
صنعاء... ذکر شده است که بیانگر اهتمام نویسنده به علم و دانش است و حاکی از آن است که او بنا نداشته که از امیران و حکام چیزی نقل کند و تمام همتش بحث و درس و تالیف است.
این کتاب با وجود حجم کم مشتمل بر مطالب و اخبار موثقی درباره یمن است که در کتاب تاریخ
صنعاء نیامده است و العرشانی آنها را از مصادر معتبر گرد آورده است و در آن حوادث و ملاحظات محققین زمانش درباره تاریخ ادبی و سیاسی و تمدنی
یمن در
قرن ششم و ابتدای قرن هفتم را نیز ذکر کرده است.
مطالبی که نویسنده در کتابش آورده است، در عناوین ذیل خلاصه می‌شود:
۱- ذکر مشاهدات و حوادث زمانش.
۲- مکاتبات پیامبر با نمایندگانش یمن.
۳- ساخت مسجد معاذ بن جبل.
۴- ساخت مسجد جامع در
صنعاء.
محقق نسخه‌های متعدد را گردآوری کرده و با مقابله آنها اختلاف نسخه‌ها را در پاورقی ارائه کرده است. در پایان فهرست دو کتاب، جداگانه آمده است که عبارت است از: ۱-
آیات قرآن کریم ۲-
احادیث نبوی ۳- اشعار ۴- اعلام ۵- اقوام ۶- اماکن ۷- کتب.
پس از آن نیز ۱- مصادر و مراجع تحقیق و ۲- فهرست موضوعات کتاب‌ها به تفکیک ذکر شده است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
