تاریخ رویان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاریخ رویان، کتابی به فارسی درباره تاریخ محلی سرزمین رویان تألیف مولانا اولیاءاللّهِ آملی است.
مولانا اولیاءاللّهِ آملی در
سال ۷۵۰ از
آمل به
رویان مهاجرت کرد
و به حضور فخرالدوله شاه
غازی بن زیار (سال های ۷۶۱ـ۷۸۰)، از بادوسپانیان (اِستَنداران)، راه یافت و به تشویق او به نوشتن تاریخ رویان پرداخت.
تاریخ آغاز و
پایان تألیف این اثر روشن نیست، اما مؤلف در خاتمه کتاب به شرح رویدادهای تاریخ رویان تا ۸۰۵ اشاره کرده است.
تاریخ رویان مشتمل است بر مقدمه‌ای در ذکر فواید
علم تاریخ و هشت باب و هر باب دارای چند
حکایت.
مطالب باب‌ها به ترتیب عبارت‌اند از: شرح چگونگی
عمارت رویان در دوره باستان،
نحوه به
حکومت رسیدن ملوک استندار در رویان در
دوره ساسانی،
ورود
اسلام به رویان و حکومت نواب و خلفا و
علویان،
وجه تسمیه استندار و تصحیح نسب‌نامه ملوک استندار به شیوه علمای
انساب،
باب پنجم و ششم و هفتم در ذکر رویدادهای حکومتهای ملوک رویان تا حکومت فخرالدوله شاه غازی بن زیار بن کیخسرو
و شرح اوضاع
مازندران و آشفتگیهای اجتماعی آن دوره تا زمان تألیف کتاب.
اولیاءاللّه برای تألیف تاریخ رویان از منابع بسیاری چون
تاریخ طبرستانِ ابن اسفندیار،
تاریخ طبری،
سِیَرالملوک خواجه نظام الملک،
شاهنامه مؤیدی،
مقاتل الطالبیینِ ابو الفرج اصفهانی بهره برده است.
بیشترین استفاده او از تاریخ طبرستان ابن اسفندیار است ضمن آن‌که کسروی
وی را مؤلف قسم دوم تاریخ طبرستان می‌داند.
اولیاءاللّه در نگارش کتاب خود بخشهایی از تاریخ طبرستان را عیناً رونویسی کرده،
اما هیچگاه مطلبی را بدون تحقیق ذکر نکرده و در مواردی بر اشتباهات تاریخی ابن اسفندیار تأکید کرده است.
تاریخ رویان به سبب حفظ برخی از واژگان قدیمی فارسی و ذکر آداب و رسوم کهن مازندران و رویان، و مشاهدات دقیق شخصی مؤلف، ارزشمند است.
تاریخ رویان همچنین از منابع
سید ظهیر الدین مرعشی در تألیف تاریخ طبرستان و رویان و مازندران و
اعتماد السلطنه در کتاب
التدوین فی احوال جبال شروین بوده است.
تاریخ رویان نخستین بار در ۱۳۱۳ش به کوشش عباس خلیلی از یگانه نسخه خطی یافته شده - که ظاهراً به خط خود اولیاءاللّه است - همراه با مقدمه‌ای کوتاه از
معجم البلدان یاقوت حموی درباره اهمیت رویان، چاپ شد.
این کتاب بار دیگر با تصحیح و تحشیه منوچهر ستوده، همراه با مقدمه‌ای مفصّل در ۱۳۴۸ش در
تهران به چاپ رسید.
(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة.
(۲) محمدحسن بن علی اعتماد السلطنه،
التدوین فی احوال جبال شروین: تاریخ سوادکوه مازندران، چاپ مصطفی احمدزاده، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۳) محمد بن حسن اولیاءاللّه، تاریخ رویان، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۴۸ ش.
(۴) احمد کسروی، کاروند کسروی، چاپ یحیی ذکاء، تهران ۱۳۵۲ ش.
(۵) ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، چاپ برنهارد دورن، پطرزبورگ ۱۸۵۰، چاپ افست تهران ۱۳۶۳ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ رویان»، شماره۳۱۰۱.
