تاج العروس الحاوی لتهذیب النفوس (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«تاج العروس الحاوی لتهذیب النفوس»، اثر ابن عطاء الله اسکندری، متوفای ۷۰۹ ق است که به
زبان عربی پیرامون
توبه و مناجات با خدا نوشته شده است.
چند کتاب دیگر نیز به نام‌های «اصول الهدایة» اثر عبد الحمید بادیس متوفای ۱۳۵۹ ق و کتاب «الورع» اثر ابوالحسن علی بن اسماعیل ابیاری متوفای ۶۱۶ ق و «الطریق الی الله» اثر فرید احمد مزیدی به کتاب مزبور ضمیمه شده و همگی در یک مجموعه چاپ شده‌اند. همه این کتاب‌ها به زبان عربی می‌باشند و موضوعات آنها به ترتیب، عبارت است از «توبه و مناجات با خدا»، «
توحید »، «
ورع » و «راه رسیدن به خدا».
مطالب کتاب اول، در ذیل ۲ عنوان کلی «التوبة الی الله»، «بیان للمعتبرین و هدایة للمستبصرین» و ۱ فصل مطرح شده است.
مطالب کتاب دوم، در ذیل ۵ عنوان کلی بیان شده است.
کتاب سوم، مشتمل بر ۳ فصل است.
مطالب کتاب چهارم، در ذیل ۶ عنوان کلی ارائه شده است.
در کتاب اول، مؤلف، سخن را با بحث توبه شروع نموده و با ذکر
آیات توبه مانند «ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین»،
به بیان این مطلب می‌پردازد که اگر کسی بخواهد توبه کند می‌بایست در تمام عمر خالی از تفکر نباشد؛ در این بیندیشد که در طول روز، چه اموری را انجام داده است؛ اگر اطاعت خدا کرده است، او را شکر کند و اگر
معصیت نموده، توبه نماید.
در ادامه، روی سخن را به افرادی می‌گرداند که می‌خواهند اهل عبرت باشند و بینا گردند و بیان می‌دارد که کسی که از تدبیر امور خویش خارج گردد،
خداوند تدبیر امور او را به دست می‌گیرد. وی تدبیر را به دو قسم، تقسیم می‌نماید: تدبیر محمود و تدبیر مذموم. تدبیر مذموم، هر تدبیری است که نفس
انسان از آن بهره ور می‌گردد و هیچ انگیزه الهی در آن نیست، مانند تدبیر در انجام معصیت یا تدبیر در عبادتی که در آن ریاء باشد. همه این امور، مذموم است، زیرا موجب عقاب الهی یا موجب حجاب می‌شود.
در پایان به ذکر مناجات خدا با بنده و مناجات بنده با خدای خویش پرداخته است.
در کتاب دوم (اصول الهدایة)، مؤلف، با ذکر ۱۸ آیه از
سوره اسراء ،
بدین مطلب اشاره می‌کند که تمامی اصول هدایت و رستگاری در این آیات ذکر شده است، سپس در ذیل ۵ عنوان کلی به توضیح و تفسیر آیات مزبور پرداخته است.
وی در ذیل این عناوین به
توحید علمی و عملی اشاره می‌کند و با آوردن این آیه که می‌فرماید: «لا تجعل مع الله الها آخر فتقعد مذموما مخذولا»،
اشاره می‌کند که اصل دین، توحید علمی است و نجات و پذیرش عمل، وابسته به آن است و همه فرستادگان الهی دعوت کننده به این امر بوده‌اند.
همچنین نیکی به
والدین ، اصلاح نفس و ادای حقوق مردم را خاطرنشان می‌کند. در قسمت آخر این آیه که بحث ادای حقوق است، چند حق را از آیه استفاده می‌کند، مانند حق آشنا و قریب، حق مسکین، حق ابن سبیل، بخشش مال در غیر وجه شرعی،
عدالت در انفاق کردن و...
در کتاب سوم (الورع)، از «حقیقت ورع»، «حکم و تفاوت درجات آن» و «منهیات شرعی و اسباب نهی از آنها» سخن به میان آمده است.
در کتاب چهارم (الطریق الی الله)، در باره راه رسیدن به خدا بحث شده و توضیح داده شده که راه رسیدن به خدا، یک راه بیشتر نیست؛ چنان که خداوند متعال در
قرآن می‌فرماید: «و ان هذا صراطی مستقیما فاتبعوه و لا تتبعوا السبل فتفرق بکم عن سبیله وصاکم به لعلکم تتقون».
مؤلف در فصلی که برای رسیدن به طریق الهی، راهنما را ضروری می‌داند، راهنما را فقط وجود مقدس
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌خواند و به آیه ۳۱
سوره آل عمران استناد می‌جوید است: «قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله و یغفر لکم ذنوبکم».
همچنین در فصلی که مربوط به توشه در این راه است، توشه را تقوی معرفی می‌کند.
وی سپس تطهیر شدن از گناهان را توسط توبه، الزامی دانسته و در بخش آخر این کتاب اشاره می‌کند که نهایت طریق به سوی خدا،
فوز و
سعادت و نعمت‌های بهشتی است که خداوند برای کسانی که از او اطاعت کنند و پیغمبر را تبعیت نمایند، آماده کرده است.
کتاب، توسط احمد فرید مزیدی تحقیق شده است. وی در آغاز هر کتاب مقدمه‌ای کوتاه نگاشته و در آن به معرفی مؤلف و آثار او پرداخته است. فهرست مطالب کتاب در پایان آن ذکر شده است. پاورقی‌های کتاب، مربوط به ذکر اسانید و توضیح برخی از مطالب کتاب می‌باشد.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
