بنی لیث بن بکر (دائرةالمعارفقرآنکریم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بنی لیث بن بکر، قبیلهای از
عرب عدنانی بود.
بنی لیث، قبیلهای بزرگ
از بنی کنانه عدنانی
و از
نسل ابوحی
لیث بن بکر بن عبد مناة بن کنانة
بودند. نسل او بیشتر از جانب پسرانش عامر، سعد و جندع به تیرهها و طوایف بسیاری فزونی یافت.
بنی جندع و بنی سعد (با دو تیره
بنی غیرة و
بنی جدی ) از شاخههای اصلی
بنولیث بودند.
قبیله بنی لیث، پیش از
اسلام در اطراف شهرهای
مکه ،
مدینه و در مناطقی چون کدید
ودّان
و ینبع
میزیستند. کوه بلند
شراة یا
شراء در عسفان به این قبیله و
بنی ظفر و دو کوه بزرگ
نهبان به این قبیله و
مزینه اختصاص داشته است.
بیشتر این مکانها در منطقه تِهامه حجاز واقع شده است. تهامه به ناحیه جنوبی حجاز در امتداد
دریای سرخ گفته میشود.
از گزارشهای پراکنده برمی آید که بنی لیث با توجه به موقعیت جغرافیایی خود از منابع آبی و زمینهای حاصلخیز بهره مند بوده، به
کشاورزی و
دامداری اشتغال داشتند. آنان در سرزمین تهامه دارای
نخلستانهای خرما ، باغهای میوه و کشتزارهای سبزی و دانههای روغنی بودهاند،
افزون بر این، از گیاهان و درختان فراوان در کوههای شراة و نهبان برای مصارف گوناگون استفاده میبردهاند.
از گزارشهایی که در خصوص پرستش
بت هبل توسط خزیمه،
جدّ کنانه و نیز
بت سعد توسط فرزندان کنانه
موجود است، چنین برمی آید که بنی لیث نیز چون
نیاکان کنانی خود، آنها را میپرستیدند.
آنچه از آداب
دوره جاهلی بنی لیث بیش از همه شهرت دارد و در
قرآن نیز انعکاس یافته، مهمان نوازی آنان است. گزارشهای موجود همگی بر این نکته تاکید دارند که هیچ یک از اعضای بنی لیث بدون مهمان غذا نمیخوردند. آنها جداگانه غذا خوردن را بر خود
حرام کرده بودند. گاه از
صبح تا
شب به انتظار مهمان میماندند و اگر
شتر شیردهی همراه داشتند، منتظر مینشستند تا کسی بیاید و با هم
شیر بیاشامند.
برخی گزارشها با اشاره به عادت بنی لیث گفتهاند: اگر کسی را نمییافتند تا با هم غذا بخورند چیزی نمیخوردند.
گفته شده: بنی لیث خوی مهمان نوازی را از
حضرت ابراهیم علیهالسّلام به
ارث برده بودند
و تا پس از آمدن اسلام نیز بر آن بودند. با نزول
آیه ۶۱ نور مسلمانان بنی لیث در عمل به این
سنت خود مخیر شدند:
«... لَیسَ عَلَیکُم جُناحٌ اَن تَاکُلوا جَمیعـًا اَو اَشتاتـًا» «بر شما
گناهی نیست که به طور دسته جمعی یا جداگانه غذا بخورید».
درگیری بنی لیث با
قریش ،
هذیل ،
هوازن ،
خزاعه ،
بنی غفار ،
بنی ضمره ،
بنی الدیل و همکاری آنان با
بنوکنانه در جنگهای «
ایام الفجار » بخشی از تاخت و تازهای این قوم در زمان جاهلی بوده است.
پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم
دوران شیرخوارگی را در میان
بنی سعد و در کنار
حلیمه سعدیه از
بنولیث سپری کرد.
با گسترش اسلام برخی از بنی لیث با انکار
پیامبر به مخالفت و دشمنی با او برخاستند
و برخی دیگر با پذیرش دعوت پیامبر، مسلمان شده و گاه حضرت را در پیشبرد اهدافش یاری میکردند که در آن میان میتوان به حضور برخی از افراد این قبیله در
فتح مکه و
غزوه حنین اشاره کرد،
چنان که برخی از آنان با سرودن اشعاری در
مدح پیامبر، آن حضرت را میستودند
و برخی به حضرت
هدیهای میدادند
؛ همچنین برخی از آنان برای درمان بیماری خود نزد پیامبر میآمدند.
بر اساس گزارشی، پیامبر مُلیکه بنت کعب لیثی را در سال هشتم هجرت هنگام فتح مکه به همسری خود برگزید؛ اما برخی،
ازدواج پیامبر با زنی لیثی یا کنانی را نمیپذیرند.
بنی لیث در
عام الوفود به ریاست
صعب بن جثامه (
پرچمدار بنی لیث در فتح مکه)
نزد پیامبر آمدند.
بنی لیث برای رفع
مخاصمه میان خود ودیگران نیز از پیامبر میخواستند تا میان آنان داوری و حکم کند. پیامبر نیز با صدور احکام و فرمانهای ویژه، به مخاصمات آنان پایان میداد.
مفسران از این درگیریها یاد کردهاند. چنان که ذیل
سوره نصر آمده اعضای
قبیله خزاعه در سال فتح مکه به انتقام یکی از کشتگان خود در جاهلیت، مردی را از بنی لیث کشتند.
ذیل آیات ۲۷۸-۲۷۹
بقره و ۳۴
نساء و ۶۷
مائده ،
نیز نقل شده که فردی از
بنی هاشم در
عصر جاهلی در ستیز بنی لیث و هذیل کشته شد و پیامبر در فتح مکه
(سال هشتم) یا
حجة الوداع (سال دهم) از خون او درگذشت و برای پایان دادن به دشمنیهای پیشین دستور داد از هرگونه
انتقام خودداری ورزیده، با دریافت
دیه یا انجام
قصاص از ادامه درگیریهای قبیلهای بپرهیزند.
بنی لیث پس از پیامبر در جنگهای
ارتداد و فتوحات شرکت کردند و با توجه به تعدد تیرههای لیثی نمیتوان موضع گیری یکسانی را از آنان انتظار داشت. برخی از آنان از کارگزاران
عمر و
عثمان بودند.
برخی هم در قتل عثمان نقش داشتند، چنان که
عروة بن شُییم از تیره بنی سعد و از بزرگان لیثی ساکن مصر همراه دیگر مصریان بر ضدّ عثمان شورید. وی پیش از قتل عثمان با مروان بن حکم جنگید و زخمی شد؛ اما همچنان بر
قتل عثمان مصمم بود و بر عزم خود اصرار میورزید.
بخشی از بنی لیث در نبردهای
جمل ،
صفین و
نهروان در
سپاه امام علی علیهالسّلام حضور داشتند
و برخی از آنان پس از شهادت آن حضرت در حضور
معاویه شجاعانه به تمجید
امام و نکوهش معاویه پرداختند.
نصربن سیار از شاعران،
خطیبان و
والیان اموی شام نیز لیثی بود و از سال ۱۲۰ هجری بر
خراسان حکم راند.
بنی لیث پس از پذیرش اسلام و گسترش فتوحات به شهرهایی چون مکه،
مدینه،
بصره ،
کوفه ،
شام و
مصر مهاجرت کردند. محله و کوچه بنی لیث در شهر مدینه، پس از هجرت آنان به این شهر، معروف بوده است،
همچنان که در شهر بصره نیز دارای محلهای بودهاند.
اسباب النزول؛ اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ الاصابة فی تمییز الصحابه؛ الاغانی؛ انساب الاشراف؛ البیان و التبیین؛ تاج العروس من جواهرالقاموس؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ تاریخ المدینة المنوره؛ تاریخ الیعقوبی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر القمی؛ جامع انساب قبائل العرب؛ جمهرة النسب؛ دلائل النبوة و معرفة احوال صاحب الشریعه؛ روض الجنان و روح الجنان؛ سیر اعلام النبلاء؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ صبح الاعشی فی صناعة الانشاء؛ صحیح البخاری؛ صحیح مسلم با شرح سنوسی؛ الطبقات الکبری؛ قلائد الجمان فی التعریف بقبائل عرب الزمان؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب الاصنام (تنکیس الاصنام)؛ کتاب الطبقات؛ کتاب النسب؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المحبر؛ المصنف فی الاحادیث والآثار؛ معالم التنزیل فی التفسیر والتاویل، بغوی؛ معجم البلدان؛ معجم قبائل العرب القدیمة والحدیثه؛ معجم معالم الحجاز؛ المغازی؛ المنمق فی اخبار قریش؛ وفیات الاعیان و انباء ابنا الزمان.
دائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«بنی لیث بن بکر»