|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
شهر بغداد بزرگ‌ترین شهر و پایتخت فعلی کشور عراق است. این شهر در دوره عباسی ساخته شده و مرکز خلافت خلفای عباسی بوده و در طول تاریخ دستخوش حوادثی قرار گرفته است؛ گاهی گسترش یافته و مرکز حکومت‌ها قرار گرفته و گاهی در اثر حملات و جنگ‌ها، تخریب و ویران شده است. بغداد، پایتخت و بزرگ‌ترین شهر عراق است که در مرکز این کشور، مجاور رود دجله قرار دارد. درباره وجه تسمیه بغداد، اختلاف‌نظر وجود دارد؛ براساس یک نظریه، بغداد از ریشه بابلی «بعل جاد» (پادگان بعل) یا «بعل داد» (خدای خورشید)، گرفته شده است، اما براساس قول دیگری، نام بغداد، مرکب از دو کلمه «بغ» و «داد»، به معنای «خداداد» یا «هدیه خداوند» است. گرچه شهر اسلامی بغداد، در دوره عباسی ساخته شد، اما شواهد نشان می‌دهد که در این محل تجمع‌های مسکونی متعددی وجود داشته که پیشینه آنها، به سال‌ها پیش از اسلام (دست‌کم از نیمه دوم هزاره سوم پیش از میلاد) برمی‌گردد. بغداد در گذر زمان، دستخوش حوادثی قرار گرفته است. ۴.۱ - پایتخت عباسیانپس از روی کار آمدن عباسیان در قرن دوم هجری و انتقال مرکز خلافت از شام به عراق، منصور (دومین خلیفه عباسی) تصمیم گرفت پایتخت جدیدی برای خود بسازد. او منطقه بغداد را انتخاب کرد و دستور داد شهر جدید را در اینجا بسازند. کار ساخت بغداد، در سال ۱۴۵ ه. ق، آغاز شد و در سال ۱۴۹ ه. ق، به پایان رسید. شهر به شکل دایره‌ای ساخته شد که در نوع خود، کم‌نظیر بود. برای حفاظت از شهر، باروی مستحکمی گرداگرد آن کشیده شد که دارای چهار دروازه بود.بر اثر افزایش جمعیت بغداد، محلات دیگری در حاشیه و اطراف شهر، شکل گرفت؛ از جمله روستای کرخ در جنوب بغداد که به محله بزرگی، تبدیل شد و منصور، بازارهای بغداد را به آنجا منتقل کرد. همچنین محله رصافه که توسعه چشمگیری یافت و پیرامون آن نیز، بارویی ساخته شد. در دوره‌های بعدی، مساجد، مدارس، بیمارستان‌ها و بناهای معماری دیگری نیز در بغداد، ایجاد شد. ۴.۲ - مرکز فرهنگی اسلامبغداد، به جز چند مقطع زمانی محدود که پایتخت خلافت عباسیان به شهرهای دیگری از جمله سامرا منتقل شد، تا زمان سقوط خلافت عباسی در سال ۶۵۶ ه. ق، پایتخت اصلی آنان باقی ماند.این شهر، به مدت کمتر از یک قرن، به یک مرکز فرهنگی بزرگ تبدیل شد که در آن فقهای بزرگ اهل‌سنت و همچنین فلاسفه و صوفیان بزرگ مسلمان، به نشر اندیشه‌های خود می‌پرداختند و پزشکان و دانشمندان نیز به تحصیل و تدریس علم و سایر فعالیت‌های علمی، نظیر ترجمه و تالیف، مشغول بودند. ۴.۳ - رکورد بغداد بعد از عباسیاندر قرن چهارم هجری، در بغداد بیمارستان‌های مشهوری، نظیر بیمارستان مقتدری و بیمارستان عضدی، ساخته شد. در قرون بعدی نیز مدارس دینی مهمی، از جمله مدرسه نظامیه و مدرسه مستنصریه، تاسیس شد. البته از زمانی که خلفای عباسی، ضعیف شدند و تحت نفوذ امرای آل‌بویه و پادشاهان سلجوقی قرار گرفتند، به شهر بغداد نیز نسبت به گذشته خود، بی‌توجهی شد و بخش‌هایی از آن، مهجور و ویران گشت و از مساحت و جمعیت آن، کاسته شد. وقوع بلایای طبیعی، نظیر سیل، آتش‌سوزی و حوادث و فتنه‌های مذهبی میان شیعه و سنی نیز، عامل تاثیرگذاری بر رکورد شهر بغداد بود.۴.۴ - حمله مغولدر سال ۶۵۶ ه. ق، مغولان به بغداد حمله کردند و مردم این شهر را کشتند. بسیاری از بناهای شهر، از جمله حرم کاظمین (علیهما‌السّلام) نیز طعمه غارت و حریق شد و بسیاری از محلات شهر، آسیب دید. البته بعدها سیاستمداران ایرانی، نظیر عطاملک جوینی و خاندان او که از سوی ایلخانان، حکومت بغداد را عهده‌دار بودند، برای بازسازی مساجد، مدارس و سایر بناهای بغداد، تلاش بسیاری می‌نمودند. [۱]
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج۳، ص۵۵۲.
۴.۵ - استقرار سلسله جلایریاندر سال ۷۴۰ ه. ق، شیخ حسن بزرگ، سلسله جلایریان را تاسیس کرد و در بغداد استقرار یافت. از آثار مهم این دوره، مدرسه مرجانیه است که تنها سردر آن، باقی مانده است.۴.۶ - تصرف تیمور لنگتیمور لنگ، دو بار بغداد را در سال‌های ۷۹۵ و ۸۰۳ ه. ق، تصرف کرد و در مرتبه دوم، بسیاری از مردم را کشت و ویرانی و خسارت فراوانی، از خود بر جای گذاشت.۴.۷ - تصرف ترکمنهادر ۸۱۳ ه. ق، بغداد به دست ترکمن‌های قراقویونلو افتاد و پس از آن، در سال ۸۷۲ ه. ق، ترکمن‌های آق‌قویونلو بر سر کار آمدند. [۲]
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج۳، صص۵۵۳ - ۵۵۴.
۴.۸ - دوره کشمکش صفویان و عثمانیانبغداد در سال ۹۱۴ ه. ق، به تصرف شاه اسماعیل صفوی درآمد و دوره کشمکش صفویان و عثمانیان بر سر تصرف بغداد آغاز شد، به فرمان شاه اسماعیل، بسیاری از زیارتگاه‌های اهل‌سنت، از جمله ابوحنیفه و عبدالقادر گیلانی ویران شد و تعدادی از علمای اهل‌سنت، کشته شدند. سپس یک فرمانده کرد، به نام ذوالفقار که مطیع سلطان سلیمان قانونی بود، بغداد را به تصرف خود درآورد؛ اما شاه طهماسب صفوی در سال ۹۳۶ ه. ق، شهر را پس گرفت. در سال ۹۴۱ ه. ق، سلطان سلیمان، وارد بغداد شد و زیارتگاه ابوحنیفه و عبدالقادر گیلانی را بازسازی کرد و اداره امور شهر را به دست والی (پاشا) سپرد. [۳]
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، انشنامه جهان اسلام، ج۳، ص۵۵۴.
در سال ۱۰۳۲ ه. ق، شاه عباس اول صفوی، بغداد را فتح کرد. اما عثمانی‌ها به رهبری سلطان مراد چهارم، در سال ۱۰۴۸ ه. ق، بغداد را تصرف کردند. [۴]
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج۳، ص۵۵۵.
۴.۹ - دوران حاکمیت عثمانیبغداد در دوران حاکمیت عثمانی، از اهمیت بالایی برخوردار نبود. در دوره حکومت مدحت پاشا بر این شهر، گام‌هایی به سوی تجددطلبی برداشته شد و اقداماتی برای اصلاح نظام مالی- اداری، قضایی و آموزشی، در اوایل قرن بیستم میلادی، صورت گرفت. مدحت پاشا در سال ۱۲۲۱ ه. ق- ۱۸۰۶ م حصار بغداد را ویران کرد. داوود پاشا نیز در سال ۱۲۳۳ ه. ق- ۱۸۱۸ م، بازار جدید شهر را در محل بازار قدیمی آن، ایجاد کرد. [۵]
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج۳، ص۵۶۲.
۴.۱۰ - پایتخت عراق بعد از جنگ جهانی اولپس از فروپاشی حکومت عثمانی، در پایان جنگ جهانی اول، نیروهای انگلیس در سال ۱۳۳۵ ه. ق- ۱۹۱۷ م، بغداد را تصرف کردند. با تصویب قانون اساسی عراق در سال ۱۹۲۵ م، بغداد، پایتخت کشور شد. در پی این تحولات، شهر بغداد گسترش یافت و با تشکیل جمهوری عراق پس از کودتای «عبدالکریم قاسم»، مناطق مسکونی جدیدی اطراف بغداد، شکل گرفت. [۶]
بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج۳، صص۵۶۳ - ۵۶۴.
از بغداد، به مناسبت در باب‌هاى صلاة، جهاد و لقطه سخن به کار رفته است. ۵.۱ - بنای بغدادفقها در مقام تقسیم دار الاسلام، یكى از اقسام بلاد اسلامی را بلادى دانسته‌اند كه در اسلام بنا شده و مشرکان در بناى آن نقشى نداشته‌اند و بغداد را از جمله این بلاد شمرده‌اند.۵.۲ - بیتوته و اقامتبراساس پاره‌اى روایات، از اقامت و بیتوته در بغداد، نهی شده است. [۱۱]
مستند العروة (الصلاة)، ج۸، ص۴۲۲.
زیارتگاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «شهر بغداد»، ج۱، ص۳۲۵. فرهنگ فقه، مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۲، ص ۱۲۰ تا ۱۲۱. رده‌های این صفحه : بغداد | تاریخ بغداد | جغرافیای اسلامی | شهرهای تاریخی عراق | شهرهای زیارتی عراق | شهرهای شیعی
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
