برکان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَرَک، نوعی پارچه دستباف محکم و با دوام عموماً از
کرک بز یا
پشم شتر، که در کشورهایی چون
ایران،
افغانستان، لیبی، الجزایر برای تهیه پوشاکی چون پالتو، لبّاده، شولا (در افغانستان)، نوعی ردا (در میان عرب‌ها)، چوخا (بالاپوش چوپانان)، مُچ پیچ (= به محلّی خراسانی: «پِی تُوَه» به معنای تابیده به پیِپا یا تابه و گرم کننده پی) و شال‌های برکی (در ایران) به کار می‌رود.
این پارچه، که در عربی بَرکّان، در فرانسه bouracan ودر اسپانیولی barracan نامیده می‌شود، ظاهراً در گذشته‌های دور در ایران بیش‌تر برای تهیه کلاه و قبای درویشان به کارمی رفته،
و یا جامه کوتاهی بود که مردم «دارالمرز تبرستان» می پوشیدند و به آن پُشتک می‌گفتند
مؤلف آنندراج
تصریح می‌کند که در
زمان او «ملوک و امرا از آن
قبا و
جبه کنند».
برک مرغوب از
کرک بز و نوع پست‌تر آن از پشم
شتر بافته می‌شود. کرک یا پشم مورد نیاز آن را در اواخر بهار می‌چینند و سپس با شانه‌های چوبی مخصوص،
الیاف ظریف‌تر را از
الیاف درشت‌تر جدا می‌کنند
تا بر مرغوبیّت برک بیفزایند؛ از سوی دیگر چون کیفیت برک بستگی به خلوص کرک دارد، به این منظور آن را می‌کوبند تا پرزدار و شکفته (پف کرده) و ریسیدن آن آسان شود.
پشم خالص نرم را با «تُنگُول» (نام خراسانی نوعی دوک) به صورت رشته‌های بلند (به زبان محلی: «فَرَت») درمی‌آورند. برای تهیه برک مرغوب، این رشته‌ها باید بسیار ظریف باشد. بافنده که اغلب بانویی است که رموز برک‌بافی را در خانواده آموخته، بر
زمین می‌نشیند و پاها را در گودالی کم عمق می‌آویزد. یک سر تارها («تون») را به دیوار و سر دیگر آن را به تیرکی (در
خراسان موسوم به «نورد») می‌بندد و با پاهای خود، متناوباً دو رشته تون را جدا می‌کند و «تاب» ظریف پشمی را از لابه لای آن‌ها عبور می‌دهد. برکِ بافته شده تکّه پارچه باریک و طویلی است که برای محکم شدن، آن را در
آب مالش می‌دهند، و پس از اتو زدن آماده عرضه در بازار می‌کنند. برک به رنگ‌های طبیعی سفید، شیری، شتری، قهوه‌ای روشن یا سیر و سیاه است، ولی گاه انواع پست‌تر آن را با
روناس رنگ می‌کنند. برک تا این اواخر ساده یعنی یک رنگ بود ولی از چندی پیش موفق شده‌اند شطرنجی (چهارخانه) و مُحَرَمات (راه راه) آن را نیز ببافند.
برک را معمولاً بر حسب «چوب»، نوعی مقیاس سنتی طول، می‌فروشند. طول هر قواره آن هجده چوب (حدود ۳۲ تا ۴۱ متر) است.
درگذشته، فروش برک کسب مهم و پرسودی به شمار می‌رفت. بسیاری از نام‌های خانوادگی مانند بَرَکْچی، برکچیان، برک فروش به اشتغال گذشته یا کنونی در این پیشه دلالت دارد. برک امروزه در
ایران کمیاب است. انواع مشهور آن در
قبیله بربری هزاره (برک هزاری) در
بشرویه،
بجستان و استان
کرمان بافته می‌شود. در حال حاضر،
مشهد مرکز فروش برک است.
(۱) محمدحسین بن خلف برهان، برهان قاطع، چاپ محمد معین، تهران ۱۳۴۲ ش.
(۲) محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج، فرهنگ جامع فارسی، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۳) HEWulff، The traditional crafts of Persia ,Cambridge, Mass, ۱۹۶۶
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برکان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۵/۱۵.
