برهانالدین بخاری مرغینانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برهان الدین بخاری مرغینانی، علی بن ابی بکربن عبدالجلیل،
فقیه قرن ششم است.
زرکلی تاریخ تولد او را ۵۳۰ ذکر میکند.
در
مرغینان به
دنیا آمده
و در
سمرقند ، در ۵۹۳، درگذشته است.
نسبت او گاهی به
فرغانه و گاهی به مرغینان ذکر شده است
و این از آن روست که مرغینان نام یکی از شهرهای فرغانه بوده است
وی نزد دانشمندانی چون نجم الدین نسفی
و عثمان بن علی بیکندی به فراگرفتن
فقه پرداخت
و سنن ترمذی را در زادگاهش نزد
استاد قرائت کرد
سپس برای شنیدن
حدیث ،
مسافرت کرد
و مشایخ بزرگ
و اساتیدی از محدّثان را درک نمود
و برای خویش مشیخهای ترتیب داد،
هرچند به گفته خودش، اسامی شماری از آنها را ضبط نکرده
و، به نقل زَرنُوجی،
از این
غفلت خود اظهار
ندامت کرده است.
عبدالقادر بن محمد قرشی حنفی مصری (۶۹۶ـ۷۷۵)
می گوید که
مشیخه او را
استنساخ کرده
و بر آن تعلیقاتی سودمند افزوده است.
محمدبن عبدالستّار، شمس الائمة کَردَری (۵۵۹ ـ۶۴۲)
و نعمان بن ابراهیم زرنوجی (متوفی ۶۴۰) در شمار شاگردان برجسته او بوده اند
و زرنوجی در تعلیم المتعلّم
از برهان الدین نقل
حدیث کرده است.
برهان الدین بر اساتید
و همردیفان خود، بویژه پس از تألیف آثارش، برتری یافت، آنگونه که همگی به این امر اذعان کردند؛ برخی از معاصران وی همانند فخرالدین قاضیخان (متوفی ۵۹۲)
و زین الدین عتایی (متوفی ۵۸۶)، او را در فضیلت
و دانش ستودند.
وی را علاّمه، حافظ،
محدّث ،
مفسّر ،
ادیب و شاعر و در بحث
و مناظره نیرومند شمردهاند
و گروهی انبوه برای فراگیری
فقه و حدیث نزد او گرد میآمده اند.
لکنوی ،
در تقسیم بندی عالمان به شش طبقه، برهان الدین را در طبقه چهارم
و از اصحاب ترجیح قرار داده است که با حسن
درایت و درک
روایت میتوانند دسته ای از روایات را بردسته ای دیگر
ترجیح دهند.
آثار برهان الدین عبارت است از: بدایة المبتدی
و شرح آن به نام
الهدایه؛ التجنیس والمزید؛ شرح جامع الکبیر شیبانی؛ فرائض العثمانی؛ کفایة المنتهی فی شرح بدایه المبتدی؛ مختارات مجموع النوازل؛ مناسک الحجّ؛ منتقی المرفوع؛ نشر المذهب.
اما مشهورترین اثر او
الهدایه در
فقه حنفی است که به سبب تألیف آن، برهان الدین به «صاحب
الهدایه» شهرت یافته است.
طاش کبری زاده الهدایه را یکی از مهمترین آثار علم فتاوی در
مذهب حنفی میداند.
برهان الدین آن گونه که خود میگوید، ابتدا کتاب
بدایة المبتدی را نوشته که محتوای آن،
مختصر قدوری و جامع الصغیر محمدبن حسن شیبانی حنفی ،
و نکاتی است که بیان آنها را لازم دانسته، سپس در شرح آن
کفایة المنتهی را نگاشته
و آنگاه آن را مختصر کرده
و الهدایه نامیده است.
الهدایه پیوسته از
کتب مرجع و مورد توجه
فقیهان بوده است
و ازاینرو شرحهای متعددی بر آن نوشته اند.
به نوشته قرشی حنفی مصری،
کردری الهدایه را برای مردم روایت میکرده است.
به نوشته برخی
تألیف
الهدایه، سیزده
سال طول کشیده است.
قرشی حنفی مصری علاوه بر شرحی بر
الهدایه دوکتاب دیگر به نام
العنایة فی تخریج احادیث
الهدایه،
و تهذیب الاسماء الواقعه فی
الهدایه نوشته
و در آنها به رفع اشتباهات
و نقایص
الهدایه کوشیده است
(۱) ابن عبدالحق، مراصدالاطلاع، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۲) ابن قطلوبغا، تاج التراجم فی من صنّف من الحنفیّة، چاپ ابراهیم صالح، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۳) علی بن ابی بکر برهان الدین بخاری، مرغینانی،
الهدایة: شرح بدایة المبتدی، (بی جا، بی تا).
(۴) اسماعیل بغدادی، هدایة العارفین، ج ۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج ۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۵) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۶) محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج ۲۱، چاپ بشار عواد معروف
و محیی هلال سرحان، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۷) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶.
(۸) برهان الدین زرنوجی، تعلیم المتعلم طریق التعلم، مصر ۱۳۱۹.
(۹) یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة والمعربة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
(۱۰) احمدبن مصطفی طاش کبری زاده،
مفتاح السعادة
و مصباح السیادة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۱۱) عبدالقادربن محمد قرشی حنفی مصری، الجواهر المضیئة فی طبقات الحنفیة، حیدرآباد دکن ۱۳۳۲.
(۱۲) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت (بی تا).
(۱۳) عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائدالبهیة فی تراجم الحنفیة، کراچی ۱۳۹۳.
(۱۴) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۱۵) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان الدین»، شماره۱۱۰۳.