برغش (پایتخت)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرغُش، مرکز ایالتی به همین نام در شمال
اسپانیا است؛ در دوره اسلامی که اسپانیا تحت
حکومت فرمانروایی
امویان بود، به این شهر توسط
عبدالرحمان سوم حمله و به
تصرف درآمده و
خراج از آن دریافت می‌شده است.
بُرْغُش، پایتخت ناحیه قشتاله۱ کهن در دوران اسلامی است. بُرغُش (به اسپانیایی: بورگُس)، مرکز ایالتی به همین نام در شمال
اسپانیا، واقع در دره ای بر حاشیه رودِ آرلانزون، در ۲۱۲ کیلومتری شمال
مادرید. این شهر با ۰۰۰، ۸۰ نفر جمعیت (در ۱۹۷۰، با ۹۱۵، ۱۱۹نفر،
در ۱۹۸۲، ۹۰۹، ۱۵۰ نفر
) یکی از دیدنی‌ترین شهرهای اسپانیاست؛ زیرا آثار تاریخیِ باقیمانده در آن از اهمیت این شهر در دوران قدیم، یعنی زمانی که کاپوت کاستلی خوانده می‌شد، حکایت می‌کند.
این شهر امروزه مرکز ایالت بورگس در شمال اسپانیا، و در دره‌ای در دو سوی رود آرلانزون قرار دارد. این نام را به صورت بُرغوش نیز ضبط کرده‌اند.
جغرافی‌نویسان
مسلمان برغش را از اقلیم ششم در منطقه جلیقیه۲، در غرب
بنبلونه۳ دانسته‌اند.
پیشینه تاریخی برغش را از سال‌های ۲۶۸/۸۸۲ به بعد بررسی می‌کنیم.
هنگامی که
مسلمانان اندلس را فتح کردند، برغش وجود نداشت. در جای این
شهر چند روستا بود که گه‌گاه مسلمانان به آنجا حمله می‌کردند. آلفونسوی سوم پادشاه قشتاله (سل ۲۵۴-۲۹۶ق/۸۶۸ -۹۰۹م) پیرامون این روستاها بارویی کشید و قلعه‌ای برای
دفاع از آنجا در برابر حملات مسلمانان ساخت. بدین‌گونه، هسته نخستین‌ِ شهر برغش شکل گرفت و پس از آن پایتخت قشتاله کهن شد.
۲ EI)
این شهر در ۲۶۸/۸۸۲، به کوشش کنت دیه گو رودریگس، دیگرباره آباد و مسکون شد.
در ۳۲۲ق عبدالرحمان سوم، ناصر خلیفه
اموی اندلس، در نبرد معروف به وَخشمه۴،
جلیقیه را در نوردید، رامیروی دوم (رُذمیر بن اُردون) پادشاه لیون به وخشمه عقب نشست. ناصر پس از محاصره آنجا برغش و بسیاری از دژهای آن ناحیه را ویران ساخت.
از ۳۲۸ق/۹۴۰م فرنان گنثالث۵، کنت برغش، خود را از پادشاهی لیون مستقل ساخت و مرزهای قلمرو خود را تا قشتاله، اشتوریش۶، سِرِزو، لنترون و الوا گسترش داد. در اواخر دوران حکمرانی ناصر، برغش مانند لیون و
بنبلونه خراجگزار او بود. (۲ EI)
در ۳۹۰ق/۱۰۰۰م
منصور بن ابی عامر، برای نبرد با
مسیحیان به قشتاله لشکر کشید و در مسیر خود دست به ویرانی زد و در اول
شوال همان سال پایتخت آنجا، برغش را درنوردید و سپس به سرقسطه و
بنبلونه حمله کرد و به قرطبه بازگشت.
فرناندوی اول پیش از
مرگ خود در ۴۵۷ق/۱۰۶۵م قلمرو خویش را میان فرزندانش تقسیم کرد؛ وی حکومت برغش و قشتاله و شهرهای پیرامون را به پسر بزرگش سانچو واگذارد.
در اواخر دورانِ حکمرانی عبدالرحمان سوم، برغش نیز، مانند لئون و
بنبلونه، به او
خراج می‌داد.
به گفته
ادریسی در سده ۶ق برغش شهری بسیار بزرگ و مستحکم بوده است که به لحاظ داشتن بازارهای متعدد و تجارتی فعّال، پر رونق و شکوفا بوده است. و رود (آرلانزون) این شهر را به دو قسمت تقسیم می‌کرد، و باروهایی دو بخش شهر را در بر می‌گرفته است. بیشتر ساکنان یکی از دو بخش
یهودی بوده‌اند. همچنین برغش ناحیه‌ای آبادان، پر
آب و حاصل‌خیز و دارای تاکستان‌های فراوان و کشتزارهای وسیع بوده، و از مراکز مهم بازرگانی به شمار می‌رفته است.
در برغش کارگاه‌های اسلحه سازی نیز وجود داشته است.
برغش امروزه شهری بزرگ، باشکوه و زیباست. از آنجا که این شهر تحت سلطه و
حکومت مسلمانان درنیامده، آثار اسلامی در آن دیده نمی شود. با این حال، دارای آثار باستانی بسیاری، از جمله کلیساها، دیرها و کاخ‌های تاریخی است؛ از آن میان، کلیسای جامع برغش در مرکز شهر، از باشکوه‌ترین و بزرگ‌ترین کلیساهای اسپانیاست که تاریخ بنای آن به ۶۱۸ق/۱۲۲۱م در زمان فرناندوی سوم، پادشاه قشتاله باز می‌گردد و بزرگ‌ترین اثر باستانی به سبک گوتیک در تمام اسپانیاست. در پیرامون برغش دروازه‌ای با ۳ طاق به سبک معماری عربی به نام «طاق مارتین مقدس» وجود دارد.
بنای دیگر، دیری است که آلفونسوی هشتم، پادشاه قشتاله (حک ۵۵۳ -۶۱۱ق/۱۱۵۸- ۱۲۱۴م) ساخته است.
این
دیر که در بلندی‌های برغش واقع است، نمایی از طاق‌های عربی در آن به چشم می‌خورد. در کنار یکی از این طاق‌ها که به شیوه مساجد اسلامی ساخته شده است، چند ستون قرار دارد. تأثیر هنر مُدَجَّنی (مدجّنون = مسلمانان مسیحی شده) (ه د، ۱۰/۳۴۶) در ساختمان‌ها و تزیینات دیر آشکار است. در اطراف صحن داخلی آن طاق‌های عربی بنا شده است و در سقف یکی از رواق‌ها نوشته‌های کوفی و نقشهای عربی دیده می‌شود. در
گنبد ساختمان اصلی تزیینات و نوشته‌های عربی از جمله عبارت «بسم‌الله» وجود دارد. چنین می‌نماید که هنرمندان و صنعتگران مدجن،
آیات قرآنی و عبارات عربی را بی‌آنکه معنی آن را دریابند، تنها به عنوان تزیینات در بنا به کار می‌برده‌اند.
جالب توجه است که دَرِ نمازخانه به شیوه عربی و با مقرنس‌های چوبی به شکل ستاره‌هایی درون خانه‌های ۷ ضلعی تزیین شده است. به عقیده برخی از محققان این کار مربوط به
سده ۵ ق/۱۱م یا اوایل سده ۶ ق/۱۲م و با سبک ساخت اندلسی است و شاید به عنوان غنیمتی گرانب‌ها از مقصوره یا
منبر یکی از مساجد اسلامی به اینجا منتقل شده، و آلفونسوی هشتم آن را در دیر خود کار گذاشته است. پرچمی بزرگ با نقش‌ها و نوشته‌های اسلامی (۳۰/۳ ئ ۲۰/۲ متر) در سردر یکی از سالن‌ها آویخته شده که گفته می‌شود در نبرد مشهور عُقاب که در ۶۰۹ق/ ۱۲۱۲م روی داد و به شکست موحدون و پیروزی اسپانیای
مسیحی به رهبری آلفونسوی هشتم انجامید، به
غنیمت گرفته شده است.
در این دیر و در موزه شهر برغش آثار دیگری از دوره مدجنی به چشم می‌خورد.
از جمله بناهای تاریخی برجا مانده برغش بنای مشهور «بیمارستان ملک» است که با بیمارستان
موقوفه یعقوب المنصور،
خلیفه موحدون، در
مراکش هم
عصر است.
(۱) حیان ابن حیان، المقتبس، به کوشش چالمتا و دیگران، مادرید، ۱۹۷۹م.
(۲) محمد ابن خطیب، اعمال الاعلام، به کوشش لوی پرووانسال، بیروت، ۱۹۵۶م.
(۳) احمد ابن دلایی، ترصیع الاخبار، به کوشش عبدالعزیز اهوانی، مادرید، ۱۹۶۵م.
(۴) علی ابن سعید مغربی، الجغرافیا، به کوشش اسماعیل عربی، بیروت، ۱۹۷۰م.
(۵) محمد ابن عبدالمنعم حمیری، روض المعطار، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۰م.
(۶) احمد ابن عذاری، البیان المغرب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۹۸۳م.
(۷) اسماعیل ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو و دوسلان، پاریس، ۱۸۴۰م.
(۸) محمد ادریسی، نزهة المشتاق، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه.
(۹) محمدعبدالله عنان، الاثار الاندلسیه الباقیه فی اسبانیا و البرتغال، قاهره، ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م.
(۱۰) محمدعبدالله عنان، دول الطوائف، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
(۱۱) محمدعبدالله عنان، دوله الاسلام فی الاندلس، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
(۱۲) محمدعبدالله عنان، عصر المرابطین و الموحدین فی المغرب و الاندلس، قاهره، ۱۳۸۴/۱۹۶۴م.
(۱۳) احمد مقری تلمسانی، نفح الطیب، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م.
(۱۴) Muh ¤ ammad b Muhammad Idr ¦ s ¦، Geografia de Espan a، text ۶۷، tr Saavedra، ۸۱.
(۱۵) ELإvi-Provenµal، Histoire de l'Espagne musulmane، Leiden-Paris ۱۹۵۰-۱۹۵۳، vol۲، ۴۱، ۵۳.
(۱۶) Gmez Moreno، Anales castellanos، ۱۴.
(۱۷) The New Encyclopaedia Britannica، Micropaedia، Chicago ۱۹۸۵، sv "Burgos".
(۱۸) Webster's new geographical dictionary، Springfield ۱۹۸۰، sv "Burgos".
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برغش»، شماره۴۷۵۷. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۹۸۱، برگرفته از مقاله «برغش».
