براهین خدا شناسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برای اثبات وجود
خداوند برهان‌های بسیاری وجود دارد که در این مبحث به مهم‌ترین آنها اشاره شده است.
مهم‌ترین براهین عبارت‌اند از:
این
برهان را نخست
ابن سینا مطرح ساخت
و سپس دانشمندان مسلمان تقریرهای متعددی از آن به دست دادند. کوتاه‌ترین تقریر این است:
حقیقت وجود یا
واجب است و یا مستلزم واجب. پس، واجب
بالذات وجود دارد و این همان است که در پی اثبات آنیم.
تقریر بلندتر برهان این است: واقعیت هستی بی هیچ قید و شرطی، واقعیت است و با هیچ قید و شرطی، لا واقعیت نمی‌شود. چون
جهان می‌گذرد و هر جزئی از آن به نیستی می‌رود، نمی‌تواند عین واقعیتی باشد که نفی و نیستی نمی‌پذیرد. آن واقعیت همان است که جهان با آن واقعیت می‌پذیرد و بدون آن از هستی نصیب نمی‌برد و از میان می‌رود. پس، جهان و اجزای آن، برای استقلال وجودی و واقعیت خویش بر واقعیتی تکیه دارد که فی نفسه عین واقعیت است.
همه موجودات جهان، ممکن‌اند و ممکن آن است که
وجود و عدم برای او ضروری نیست و ترجیح یکی از این دو طرف برای او ذاتا محال است. ممکن برای وجود یافتن، نیازمند واجب است تا به سوی وجود یا عدم ترجیح یابد و از حال تساوی میان وجود و عدم بیرون آید.
جسم و موجود جسمانی- فی حد نفسه- از حوادث عاری نیست، و هر آنچه- فی حد نفسه- از حوادث عاری نباشد، حادث است. پس،
جسم و جسمانی، حادث است و هر حادثی، نیازمند محدث و این محدث، خداوند واجب الوجود است.
اگر خدایانی جز خدای یگانه وجود داشته باشند، باید
زمین و
آسمان به تباهی افتند؛ ولی این چنین نیست. پس، جز خدا، خدایی نیست.
این برهان برگرفته از
آیات قرآنی است.
جهان
طبیعت ، سراسر حرکت است. این
حرکت را کششی الهی برمی انگیزد.
غایت همه حرکت‌ها و کوشش‌ها، محبوب حقیقی است.
ذات موجودات- زمینی یا آسمانی- متحرک است نه آنکه حرکت وصف آنها باشد.
آنها خود عین حرکت‌اند. هر چند عنوان «حرکت» و «متحرک» از نظر
مفهوم عقلی از هم جدایند، در جهان خارج، یکی بیش نیستند و تنها از یک حقیقت و هویت برخوردارند. طبایع همان سان که از لحاظ اوصاف بیرونی متحرک‌اند و به محرکی نیازمندند، از لحاظ درونی نیز متحرک‌اند و نیازمند محرک. محرک آنها، مبدئی است که نه جسم است و نه با جسم ارتباط دارد. اگر او جسم یا جسمانی باشد، دیگر در
نظام فاعلی ، فاعل
بالذات و در
نظام غائی ،
غایت بالذات نخواهد بود.
این برهان- که از مهم‌ترین برهان‌های
خداشناسی است- از هماهنگی اجزای جهان
آفرینش بهره می‌برد و از این گذر، وجود ناظم یا خدای سبحان را اثبات می‌کند. برهان نظم دو مقدمه دارد. در مقدمه نخست (صغرا) مسائل دقیق
علوم تجربی و طبیعی را برمی رسد و از مشاهدات عینی جهان طبیعت سود می‌برد و به نظام شگرف و شگفت حاکم بر جهان می‌رسد. مقدمه دوم (کبرا) به این می‌پردازد که وجود
نظم و هماهنگی در جهان تنها با دخالت یک مبدا عاقل، قادر و عالم امکان پذیر است.
قرآن کریم نیز بدین برهان عنایتی ویژه دارد و در آیاتی پرشمار به نظم و انسجام خردمندانه جهان پرداخته و به ضرورت وجود عالم، ناظم و خالق یگانه اشارت برده است.
برهان نظم پیشینه‌ای بلند در
ذهن انسان دارد.
امام صادق علیه‌السّلام نیز در
حدیث مشهور «
توحید مفضل » از این برهان سخن گفته و به اثبات وجود خدا پرداخته است.
فرهنگ شیعه، برگرفته از مقاله«براهین خدا شناسی».
