اَصاب (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَصاب:
(رُخَاء حَيْثُ أَصَابَ) اَصاب: از باب افعال (
اصاب،
يصيب،
اصابة) به معنى «دريافتن و رسيدن و اراده كردن» است.
به موردی از کاربرد
اَصاب در
قرآن، اشاره می‌شود:
(فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّيحَ تَجْرِي بِأَمْرِهِ رُخَاء حَيْثُ أَصَابَ) (پس ما
باد را مسخّر او ساختيم تا به فرمانش بنرمى به هر جا او مى‌خواهد برود.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: اين آيه فرع و نتيجه درخواست ملک است و از استجابت آن درخواست خبر مى‌دهد و ملكى را كه سزاوار احدى بعد از او نباشد بيان مى‌كند و آن ملكى است كه دامنه‌اش حتى باد و جن را هم گرفته و آن دو نيز مسخر وى شدند.
و كلمه رخاء - به ضمه را- به معناى نرمى است و ظاهرا مراد از جريان باد به نرمى و به امر سليمان اين باشد كه: باد در اطاعت كردن از فرمان
سلیمان (علیه‌السلام) نرم بوده و بر طبق خواسته او به آسانى جريان مى‌يافته است. پس ديگر اشكال نشود به اينكه توصيف باد به صفت نرمى، با توصيف آن به صفت عاصفه- تند كه آيه
(وَ لِسُلَيْمانَ الرِّيحَ عاصِفَةً تَجْرِي بِأَمْرِهِ) آن را حكايت كرده، منافات دارد. براى اينكه گفتيم: منظور از جريان باد به نرمى، اين است كه:
جارى ساختن باد براى آن جناب هزينه‌اى نداشته، و به آسانى جارى مى‌شده، حال يا به نرمى و يا به تندى. ولى بعضى از مفسرين از اين اشكال جواب داده‌اند به اينكه: ممكن است
خداوند باد را مسخر سليمان (علیه‌السلام) كرده، كه هر وقت او خواست نرم بوزد و هر وقت او خواست تند بوزد. و معناى جمله
(حَيْثُ أَصابَ) اين است كه: به هر جا هم كه او خواست بوزد، چون اين جمله متعلق به جمله تجرى است.
(فَتَرَى الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ يُسَارِعُونَ فِيهِمْ يَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِيبَنَا دَآئِرَةٌ فَعَسَى اللّهُ أَن يَأْتِيَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَيُصْبِحُواْ عَلَى مَا أَسَرُّواْ فِي أَنْفُسِهِمْ نَادِمِينَ) (ولى كسانى را كه در دل‌هايشان بيمارى است مى‌بينى كه در دوستى با آنان، بر يكديگر پيشى مى‌گيرند و مى‌گويند: «مى‌ترسيم حادثه‌اى براى ما پيش آيد و نياز به كمک آن‌ها داشته باشيم.» چه بسا خداوند پيروزى يا حادثه‌اى از سوى خود به نفع
مسلمانان پيش آورد و اين گروه، از آن‌چه در دل پنهان داشتند، پشيمان گردند.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: نكته‌اى كه در اين آيه هست اين است كه خداى تعالى تعبير كرد به اين كه
(يُسارِعُونَ فِيهِمْ) با اينكه بايد مى‌فرمود: يسارعون اليهم تا اشاره كند به اينكه اين بيماردلان در جامعه
یهود و
نصارا هستند و در آن محيط
ضلالت است كه سرعت مى‌كنند، پس اين بيماردلان به خاطر اينكه مبادا از ناحيه يهود و نصارا لطمه‌اى بخورند، به سوى آنان و در آنان نمى‌شتابند اينها بهانه‌هايى است كه براى خود درست كرده‌اند كه
ملامت و توبيخى كه ممكن است از ناحيه
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم) و
مؤمنین متوجه آنان شود از خود دفع كنند بلكه تنها عاملى كه آنان را وادار به مسارعت مى‌كند اين است كه يهود و نصارا را دوست مى‌دارند.
و چون اين در سرشت هر ظالمى و هر باطلى هست كه روزى چهره كريه واقعى‌اش بر ملا شده و در نتيجه رسوا و نابود گردد، به حكم جمله:
(إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ) و اميد كسانى كه براى رسيدن به اغراض باطل خود به وسائلى چنگ مى‌زنند كه صورتش صورت حق به جانب ولى باطنش باطل است، روزى قطع مى‌گردد، لا جرم اين اميد قطعى هست كه خداى تعالى پيروزى حق و اهل حق را بياورد و يا امرى ديگر از ناحيه خود پيش آورد تا اين افراد حيله‌گر بر كرده‌هاى خود پشيمان گشته، دروغشان در آن‌چه به خورد مؤمنين مى‌دادند براى مؤمنين آشكار گردد.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
آيه مورد بحث درباره تسخير بادها به عنوان يک مركب راهوار براى سليمان (علیه‌السلام) است، مى‌فرمايد:
«ما باد را مسخر او ساختيم تا مطابق فرمانش به نرمى حركت كند و به هرجا او اراده نمايد برود»
مسلم است يک حكومت وسيع و گسترده بايد از وسيله ارتباطى سريعى برخوردار باشد تا رئيس حكومت بتواند در موقع لزوم به سرعت از تمام مناطق كشور سركشى كند و خداوند اين امتياز را به سليمان داده بود.
در آيه ۵۲
سوره مائده مى‌خوانيم:
(...يَقُولُونَ نَخْشىٰ أَنْ تُصِيبَنٰا دٰائِرَةٌ...) «...مى‌گويند مى‌ترسيم حادثه‌اى براى ما اتفاق بيفتد...»
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اَصاب»، ج۲، ص۶۴۰.
