ام‌الکتاب (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به اساس هر چیزی در وجود،
تربیت،
اصلاح و یا
مبدا آن ام گفته می‌شود و ام الکتاب یعنی کتابی که اساس و منشا همه علوم است.
این واژه سه بار در سورهای (
آل عمران آیه۷؛
رعد آیه۳۹؛
زخرف آیه ۴) آمده است. در مورد اول، وصف
آیات محکم و در دو مورد دیگر به معنای
لوح محفوظ است.
برگرفته شدن
قرآن (ملفوظ) از ام الکتاب (
لوح محفوظ):
انا جعلنه قرءنا عربیا لعلکم تعقلون «ما آن را قرآنی عربی قرار دادیم باشد که بیندیشید»
وانه فی ام الکتـب....«همانا که آن در کتاب اصلی (لوح محفوظ) به نزد ما سخت والا و پر
حکمت است»
ضمیر در (جعلناه) به
کتاب برمی گردد، و معنای (قرانا عربیا) این است که این کتابی است که به لغت عربی قرائت می‌شود. (لعلکم تعقلون) این جمله غایت و غرض جعل آن کتاب را بیان می‌کند.
و همین که امید
تعقل و فهمیدن مردم را غایت و غرض
جعل مذکور قرار داده، خود شاهد بر این است که
قرآن قبل از آنکه به
زبان عربی درآید، در مرحله‌ای از
کینونت (هستی) وجود داشته که در آن مرحله
عقول بشر دسترسی بدان نداشته، با اینکه کار
عقل این است که هر امر فکری و مساءله ذهنی را درک کند، هر چند که آن مساءله در نهایت درجه دقت و لطافت باشد.
آیات محکم (ام الکتاب)، اصل و اساس
قرآن است:
... منه ءایـت محکمـت هن ام الکتـب.... «این کتاب را در حالی که مؤید آنچه (از کتابهای آسمانی) پیش از خود می‌باشد به
حق (و به تدریج) بر تو نازل کرد و
تورات و
انجیل را»
ام الکتاب فقط نزد
خداوند قرار دارد:
یمحوا الله... وعنده ام الکتـب. «خدا آنچه را بخواهد
محو یا
اثبات می‌کند و اصل
کتاب نزد اوست»
همچنین
علامه طباطبایی می‌فرماید: (محو) هر چیز به معنای از بین بردن آثار آنست، وقتی گفته می‌شود من نوشته را محو کردم، معنایش این است که خطوط و نقشه‌های آن را از بین بردم. و معنای اینکه در
آیه ۲۴
سوره شوری فرمود: ((و یمحو الله الباطل و یحق الحق بکلماته) ) این است که خداوند آثار باطل را از بین می‌برد، همچنانکه فرموده : ((فاما الزبد فیذهب جفاء...) )، و نیز فرموده : ((و جعلنا اللیل و النهار ایتین فمحونا آیه اللیل و جعلنا آیه النهار مبصره))، یعنی اثر بینا کنندگی را از شب گرفتیم. پس معنای محو قریب به معنای
نسخ است. وقتی گفته می‌شود: (نسخت الشمس الظل) معنایش این است که آفتاب سایه و اثر آنرا از بین برد.
اینکه فرمود: (و عنده‌ام الکتاب) معنایش این است که نزد
خدا اصل کتاب و ریشه آن وجود دارد، چون کلمه (
ام) به معنای اصل هر چیز است که از آن ناشی گشته و بدان باز می‌گردد.
انسان‌ها از قوانین موجود در ام الکتاب آگاهی ندارند:
یمحوا الله ما یشاء ویثبت وعنده ام الکتـب. «خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد اوست.»
از کلمه «عنده» در این آیه استفاده می‌شود که کسی غیر از خدای متعال از محتویات ام الکتاب اطلاع ندارد.
وجود داشتن همه حوادث و کائنات در‌ام الکتاب:
یمحوا الله ما یشآء ویثبت وعنده‌ام الکتـب. «خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد اوست»
«ام الکتاب»، کتابی است که حوادث و کاینات در آن موجودند.
آیات محکم قرآن (ام الکتاب)، مرجع فهم و تفسیر
آیات متشابه هستند:
... انزل علیک الکتـب منه ءایـت محکمـت هن‌ام الکتـب و اخر متشـبهـت.... «این کتاب را در حالی که مؤید آنچه (از کتابهای آسمانی) پیش از خود می‌باشد به حق (و به تدریج) بر تو نازل کرد و
تورات و
انجیل را.»
مقصود از «ام الکتاب» در آیه یاد شده آیاتی است که مرجع تفسیر متشابهات‌اند.
تغییرناپذیری ام الکتاب (
لوح محفوظ):
یمحوا الله ما یشآء ویثبت وعنده‌ام الکتـب. «خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد اوست»
روایت پیامبر: از
رسول خدا -صلی الله علیه وآله- روایت شده است که دو کتاب وجود دارد: یکی «
لوح محو و اثبات » که غیر از ام الکتاب است... و دیگر «ام الکتاب» که چیزی در آن تغییر داده نمی‌شود.
قرآن در اصل خود «ام الکتاب» پیش از نزولش تفصیل و تفکیک نداشته است:
انا جعلناه قرءنا عربیا... «ما آن را قرآنی
عربی قرار دادیم باشد که بیندیشید»
وانه فی ام الکتـب لدینا لعلی حکیم «و همانا که آن در کتاب اصلی (لوح محفوظ) به نزد ما سخت والا و پر حکمت است».
وصف «حکیم» برای «ام الکتاب» بیانگر آن است که
قرآن در
لوح محفوظ بدون تفصیل و تجزیه است.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۴، ص۳۷۳، برگرفته از مقاله «ام الکتاب».
