امیة بن اسکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اُمَیَّةِ بْن‌ِ اَسْکَر، امیة بن حُرثان بن اَسکر (د ح ۲۰ق/۶۴۱م)، شاعر مخضرم و از معاصران
پیامبر اسلام (ص) است.
مهم‌ترین مأخذ در شرح حال وی
اغانی ابوالفرج اصفهانی است که خود منبع کتاب‌های پس از آن بوده است.
تاریخ ولادت امیه دانسته نیست، ولی با توجه به عمر طولانی وی می‌توان گفت که در آغاز
هجرت یا آغاز
اسلام ، مردی کهن سال بوده است.
جزئیات
زندگی وی دانسته نیست. او از
قبیله بنی جُندع ،
و از سوارکاران و بزرگان
عصر جاهلیت بوده، در
طائف می‌زیسته، و در زمان
خلافت عمر به
مدینه آمده است.
اهمیت امیه در
ادب عرب به سبب اشعار پراکنده‌ای است که وی درباره برخی افراد و یا پاره‌ای رویدادها سروده است.
امیه با آنکه «سیّد» قبیله خود، و مردی دلاور بود،
در اشعارش، پیوسته پیری دل‌شکسته و
مظلوم جلوه می‌کند. دو قطعه‌ای که نزد عمر به قصد بازگرداندن فرزند خود از
جنگ خواند،
یا قطعه‌ای که در جدایی دو فرزندش سرود
- به رغم الفاظ و ترکیبات نسبتاً
خشن جاهلی - اندوه‌بار و دردمندانه است. حتی زمانی که شتران بیمارش را از چراگاه‌ها راندند، وی به ستیز بر نخاست و هجایی نسرود، بلکه قبیله‌ای را که پناهش داده بود،
مدح کرد.
بدیهی است که اشعار منسوب به امیه، در معرض همه آن
نقد هایی قرار دارد که بر سراسر شعر جاهلی و
صدر اسلام حاکم است. اینک معلوم نیست که چه مقدار از این اشعار
اصالت دارد و چه مقدار از روی بازمانده‌های نخستین، تقلید و
جعل شده است.
مهم‌ترین این اشعار، ابیاتی است که او در غم
دوری از فرزند خود کِلاب سروده که به
امر خلیفه عمر راهی
جنگ شده بود. این ماجرا را غالب منابع به تفصیل نوشته‌اند: چون کلاب به فرمان عمر همراه
سپاه وی به
جنگ رفت، پدر که از دوری فرزند سخت بی‌تاب شده بود، اشعاری شکوه‌آمیز
خطاب به عمر سرود و بازگشت پسرش را به اصرار از او درخواست کرد. عمر از احوال پریشان و اشعار مؤثر او بر سر مهر آمد و حتی گویند سخت گریست و دستور داد پسر امیه را از جبهه
نبرد به نزد او بازگردانند.
در برخی منابع آمده است امیه دو پسر داشته که به
جنگ رفته بوده‌اند، اگرچه همه اشعار یاد شده در مورد کلاب است.
ابیاتی که امیه درباره متارکه
جنگ میان دو قبیله هوازن و بنی کنانه در «یوم شرب» سروده،
و نیز اشعار او در غزوه
بنی‌مصطلق از سروده‌های معروف اوست. از اشعار اخیر بعدها - پس از
شهادت حضرت علی (ع) -
ابن عباس برای متهم ساختن
معاویه به دسیسه چینی استفاده کرد.
بعضی از سروده‌های معروف او در آثار ادبی و لغوی دوره‌های بعد مورد
استشهاد قرار گرفته است. مثلاً
حضرت علی (ع) در یکی از
خطبه های خود در
کوفه به شعری از امیه که در اشاره به
پیری و ناتوانی و بیان بی‌نیازی از فرزندانش سروده، استشهاد کرده است.
نمونه‌های دیگری از استشهاد به شعر او را در آثاری چون
مجاز القرآن ابوعبیده ،
البرصان و العرجان جاحظ ،
تفسیر طبری ،
معجم البلدان یاقوت و
تاج العروس < ref>تاج العروس، ذیل خوث. می‌توان دید.
آنچه از اشعار او باقی مانده، و در منابع پراکنده است، از ۶۰
بیت در نمی‌گذرد.
(۱) ابن حبیب، محمد، المنمق، به کوشش خورشید احمد فارق، بیروت، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م.
(۲) ابن سلام جمحی، محمد، طبقات فحول الشعراء، به کوشش محمود محمد شاکر، قاهره، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م.
(۳) ابوحاتم سجستانی، سهل، کتاب المعمرین، به کوشش گلدسیهر، لیدن، ۱۸۹۹م.
(۴) ابوعبیده، معمر، مجاز القرآن، به کوشش محمد فؤاد سزگین، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۵) ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
(۶) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق/۱۹۴۹م.
(۷) تاج العروس.
(۸) جاحظ، عمرو، البرصان و العرجان، به کوشش محمد مرسی خولی، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۹) زرکلی، اعلام.
(۱۰) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش فان اس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۱۱) طبری، تفسیر.
(۱۲) کلبی، هشام، جمهرة النسب، به کوشش ناجی حسن، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
(۱۳) یاقوت، البلدان.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «امیة بن اسکر»، ج۱۰، ص۴۰۱۳.
