امتحان عام
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امتحان
عام یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای شناسایی
عَرَضی عام از خاص در مقام
تعریف است.
در باب
معرِّف، برای تعریفِ درست یک
ماهیت، نیاز است تمام اجزای تشکیل دهنده تعریف و ویژگی‌های آن اجزا، امتحان و شناسایی شوند؛ مثلاً لازم است
جنس از
فصل و
نوع، و برعکس، و
ذاتی از
عرضی،
عرضی عام از خاص و… تمیز داده شوند.
برای تشخیص
عَرَضی عام از غیر
عام باید
عام، امتحان و شناسایی شود.
امتحان
عام این‌گونه است که آیا صلاحیت
محمول واقع‌شدن را دارد یا نه؟
چیزی (مثلاً ب) که به گمان اعم‌بودن از موضوع (مثلاً الف)، محمول (برای الف) واقع شده است، اگر خود (ب) یا چیزی که اعم از آن است (مثلاً د)، جزئی از تعریف حدّی موضوع (الف) واقع شود (یعنی ب، یا د که اعم از ب است، موضوع برای
حد الف واقع شود) معلوم می‌شود که
اعتقاد عام‌بودن آن (ب) باطل بوده است؛ مثال: اگر گفته شود «مضاف، نوعی مقابل است از آن لحاظ که مقابل است»، «نوعی از مقابل» محمول برای «مضاف» واقع شده است، در حالی که تعریف مضاف نه تنها بر «نوعی مقابل»، بلکه بر «هر مقابل (کلّ ُ مقابلٍ)» حمل می‌شود.
مورد دیگری که با آن
عام‌بودن محمول را می‌توان آزمایش کرد، این است که
عام باید بر تمام مصادیق خاص
حمل شود و گرنه
عام نخواهد بود؛ مثال: اگر گفته شود «هر لذتی خیر است»، «
خیر»
عام نیست، زیرا بر همه لذت‌ها حمل نمی‌شود، چون بعضی از لذت‌ها خیر نیستند. نکته دیگر اینکه
عام باید از موضوعی که بر آن حمل می‌شود اعم باشد، نه مساوی، وگرنه دیگر
عام نخواهد بود.
در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «امتحان عام»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۱۱.
