اماکن عمومی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اماکن عمومی به
مکان‌هایی که متعلق به عموم
مردم می باشد گفته می شود. از آن در باب‌های
احیاء موات،
لقطه و
غصب سخن رفته است.
اماکن عمومی، مکان‌هایی
مشترک بین
مردم هستند که
ملک شخص یا اشخاص معینی نیست و همگان در استفاده از آن‌ها
مساوی‌اند
مانند جنگل‌ها و جاده‌ها.
امام خمینی در
تحریرالوسیله در بیان مشترکات می‌نویسد: «و هی الطرق و الشوارع و المساجد و المدارس و الرباطات و المیاه و المعادن.»
مشترکات راه‌ها و خیابان‌ها و مسجدها و مدرسه‌ها و کاروان‌سراها و آب‌ها و معدن‌ها هستند. و «راه دو نوع است: نافذ و غیر نافذ. و اولی
خیابان عمومی نامیده می‌شود.
و دومی «
سکه مرفوعه» و گاهی بر آن راه کوچک (
بن بست) اطلاق می‌شود و آن راهی است که از آن به راه دیگر یا به مباحی راه نداشته باشد، بلکه سه جانب آن را خانه‌ها و دیوارها احاطه کرده باشد.
از جمله «مشترکات مسجد است و مسجد از مرافق مسلمین است که عموم مسلمین در آن
شریک می‌باشند و همه آن‌ها در استفاده از آن مساوی هستند، مگر به آنچه که مناسب آن نیست و شارع مقدس از آن نهی کرده است؛ مانند توقف جنب در مسجد و مانند آن. بنابراین اگر کسی برای
نماز یا عبادت یا قرائت قرآن یا دعا، بلکه تدریس یا وعظ یا فتوا دادن و غیر این‌ها، به جایی از مسجد
سبقت بگیرد کسی حق برخیزاندن او را ندارد؛ چه
فرد سابق با
فرد مسبوق، در غرض مساوی باشند یا در آن اختلاف داشته باشند، پس کسی هر غرضی داشته باشد حق ندارد کسی را که به جایی از مسجد سبقت گرفته و دارای هر غرضی باشد، مزاحمت نماید. البته بعید نیست که
نماز جماعت یا
فرادا بر اغراض دیگر مقدم باشد، پس اگر جلوس
فرد سابق به‌منظور قرائت یا دعا یا تدریس باشد و کسی بخواهد که در آن مکان
نماز جماعت یا
فرادا بخواند بر
فرد سابق واجب است که جا را برای او خالی کند، البته سزاوار است که این مقید بشود به جایی که انتخاب اراده کننده
نماز در آن مکان، به مجرد خواهش نفس نباشد، بلکه یا به‌خاطر انحصار محل
نماز در آن یا به‌خاطر غرض راجح دینی باشد؛ مانند ملحق شدن به صف‌های
نماز جماعت و مانند آن. و لیکن اصل مساله در جایی که جلوس شخص سابق به‌خاطر عبادت مانند دعا و قرائت باشد نه به‌خاطر مجرد
تفریح و استراحت، خالی از اشکال نیست، پس ترک احتیاط برای
فرد مسبوق به عدم مزاحمت و برای شخص سابق به خالی نمودن جا برای او در آن سزاوار نیست. و ظاهر آن است که
نماز فرادا با
نماز جماعت مساوی می‌باشد، پس دومی اولویتی بر اولی ندارد، بنابراین کسی که به جایی از مسجد جهت
نماز فرادا سبقت بگیرد، کسی که می‌خواهد جماعت بخواند حق ندارد او را مزاحمت نماید اگرچه درصورتی‌که جای دیگری برای
فرد سابق پیدا شود بهتر است که جا را برای او خالی کند و نباید
منّاع خیر از برادرش باشد.
راه نافذ که خیابان عمومی نامیده می‌شود «
حبس بر همه مردم است و مردم در آن مانند هم مساوی می‌باشند و کسی حق
احیا و اختصاص به آن را ندارد. و کسی
حق تصرف در زمین آن با ساختن دکّه یا دیوار یا کندن چاه یا کاشتن درخت یا غیر آن را ندارد. البته بعید نیست که کاشتن درخت‌ها و احداث نهر برای مصلحت عابرین، درصورتی‌که راه جداً وسیع باشد - مانند خیابان‌های وسیع و جدید که در این زمان‌ها احداث می‌شود - جایز باشد. چنان که ظاهر آن است که جایز است که در آن، چاه فاضلابی کنده شود تا آب باران و غیره در آن جمع شود، زیرا این از
مصالح و مرافق آن می‌باشد، لیکن در غیر اوقات نیاز، جهت حفاظت اهالی خیابان و عابرین، باید مسدود شود. بلکه ظاهر آن است که کندن سرداب در زیر آن درصورتی‌که پایه و سقف را محکم کند به‌طوری‌که با آن از خرابی و ریزش در امان باشد، جایز است. و اما تصرف در فضای آن به خارج نمودن نورگیر یا بالکن یا ساختن سایبان یا باز کردن درب یا قرار دادن ناودان و مانند این‌ها درصورتی‌که به عابرین ضرری نرساند، اشکالی در جواز آن نیست و کسی - حتی کسی که خانه‌اش روبه‌روی خانه او می‌باشد - حق جلوگیری او را ندارد.
و اما راه غیر نافذ است که به «سکه مرفوعه» نامیده می‌شود و گاهی بر آن راه کوچک (بن‌بست) اطلاق می‌شود پس «این راه،
ملک صاحبان آن خانه‌هایی است که درهایشان به آن باز می‌شود؛ نه کسی که دیوار خانه‌اش - نه درب آن - در این کوچه است. پس چنین راهی مانند سایر ملک‌های
مشترک می‌باشد که برای صاحبان آن جایز است که آن را ببندند و بین خودشان تقسیم کنند و هرکدام از آنان حصه‌اش را داخل در خانه‌اش نماید. و برای کسی غیر از آن‌ها بلکه برای یکی از آن‌ها هم، جایز نیست که در آن و در فضای آن تصرف نماید مگر اینکه با اذن کسی باشد که اذنش معتبر است.»
استفاده از اماکن عمومی برای همگان،
مباح است
، اما اگر استفاده به گونه‌ای باشد که موجب
ضرر رساندن یا
مزاحمت برای استفاده دیگران باشد مانند
نشستن در
راه عبور و مرور (
سد معبر)
جایز نیست.
اگر شخصی زودتر از دیگران در جایی از اماکن عمومی
استقرار پیدا کند، در استفاده از آن تا
زمانی که در آن
مکان است، نسبت به آن‌ها
حق اولویت دارد و دیگران نمی‌توانند
مانع استفاده وی گردند، اما اگر این
شخص به قصد
اعراض و
انصراف از آن جا برود،
حق او از بین می‌رود؛ هر چند
وسائل خود را در آن جا گذاشته باشد. در صورت عدم انصراف و با
قصد بازگشت، اگر وسائل خود را در آن مکان گذاشته باشد، حقش باقی است، و اگر چیزی نگذاشته باشد، در بقای
حق وی اختلاف است.
اگر دو نفر یا بیشتر با هم برای استفاده از جایی از اماکن عمومی
حاضر شوند و استفاده همزمان آنان از آن جا
میسر نباشد. باید میان آنان
قرعه زد.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۶۷۵-۶۷۶. •
ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
