امانتداری در اسلام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

از خصلت‌های بسیار زیبا و پسندیده، امانتداری و بازگرداندن به‌موقع و همراه با حفظ سلامت امانت است. معمولاً انسان در زندگی به انسان‌های امین نیازمند می‌شود، تا مال، وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آنها به امانت بسپارد. امانت‌گذاری ناشی از اعتماد به امانت گیرنده است. حفظ امانت دیگران، مراعات اعتماد آنها و احترام به احساسات پاک انسانی است.

---

همه ادیان مقدس الهی، خصوصاً اسلام در تقویت این صفت نیک توصیه‌های فراوان کرده‌اند. قرآن مجید می‌فرماید:«اِنَّ اللَّهَ یَاْمُرُکُمْ اَنْ تُؤَدُّوا الْاَماناتِ اِلی اَهْلِها؛ همانا خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به اهل آن بدهید.»
حضرت امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «ان الله عزوجل لم یبعث نبیاً الا بصدق الحدیث و اداء الامانة الی البر و الفاجر؛ خداوند هیچ پیامبری را بر نیانگیخته، جز به راستگویی و ادای امانت به نیکوکار و بدکار.»
حضرت باقر (علیه‌السّلام) فرمود: «ثلاث لم یجعل الله عزوجل لاحد فیهن رخصة: اداء الامانة الی البر و الفاجر؛ خداوند اجازه ترک سه چیز را به هیچ کس نداده: یکی رد امانت (به صاحبش) می‌باشد چه نیکوکار باشد چه بدکار.»
پیامبر اسلام، قبل و بعد از بعثت به «محمّد امین» معروف بود و مردم اشیای گران‌بهای خود را نزد آن حضرت به امانت می‌سپردند. حتی در شب هجرت (لیلة المبیت) که رسول خدا مخفیانه از مکه خارج شد، امانت‌های مردم را که اغلب از کفار بودند، نزد «امّ ایمن» نهاد و به امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود که در موقع مناسب به صاحبانش برگرداند.
امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود: سوگند می‌خورم که لحظه‌ای قبل از وفات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سه بار از او شنیدم که فرمود: «یا اباالحسن اد الامانة الی البر و الفاجر فیما قل و جل حتی فی الخیط و المخیط؛‌ ای علی! امانت را به نیکوکار و بد کار پس بده، کم باشد یا زیاد، حتّی نخ و سوزن.»
همچنین آن حضرت در یکی از وصیت‌هایش فرمود: «ادّوا الامانات ولو الی قتلة الانبیاء؛ امانت‌ها را رد کنید، گرچه به قاتلان پیامبران باشد.»
مطالبی که بیان شد، اهمیت بسیار زیاد امانتداری را می‌رساند که ضامن قوام و بقای روابط اجتماعی بر پایه اعتماد عمومی است. ابوحمزه ثمالی می‌گوید: از امام سجاد (علیه‌السّلام) شنیدم که به شیعیان می‌فرمود: بر شما باید به ادای امانت، به خدا سوگند اگر قاتل پدرم حسین بن علی (علیه‌السّلام) شمشیری را که با آن پدرم را به قتل رسانده، نزد من امانت گذارد به او بر می‌گردانم.

---

خداوند سبحان در قرآن رعایت امانت را یکی از صفات مؤمنان دانسته و می‌فرماید: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِاَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ؛ مؤمنان کسانی هستند که امانتها و پیمان خویش را رعایت می‌کنند.»
امیر مؤمنان (علیه‌السّلام) فرمود: «راس الاسلام الامانة؛ سر اسلام، امانتداری است.» و نیز فرمود: «اذا احب عبدا حبب الیه الامانة؛ وقتی خدا بنده‌ای را دوست بدارد، امانتداری را محبوب او می‌گرداند.»

---

امانتداری اگر در جامعه گسترش یابد، سایه رحمت «دیگر دوستی را» بر سر مردم می‌گستراند و پیوند میان افراد اجتماع را محکم‌تر می‌کند. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «لا تزال امتی بخیر مالم یتخاونوا و ادوا الامانة؛ امت من همیشه در خیر و سلامت است تا زمانی که به یکدیگر خیانت نورزند و ادای امانت کنند.»
امام کاظم (علیه‌السّلام) فرمود: «انّ اهل الارض لمرحومون ما تحابّوا ادّوا الامانات و عملوا بالحقّ؛ تا وقتی که زمینیان به یکدیگر محبت کنند و امانت‌دار باشند و به حق عمل نمایند مورد رحمتند.»
امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام) فرمود: «استعمال الامانة یزید فی الرّزق؛ به کارگیری امانت، روزی را زیاد می‌کند.»

---

در اسلام به همان‌اندازه که امانتداری، شریف و ارجمند است، خیانت در امانت، نکوهیده و زشت است و در ردیف گناهان کبیره جا گرفته است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرموده است: «لیس منا من خان مسلماً فی اهله و ماله؛ آنکه به ناموس و مال مسلمانی خیانت کند، از ما نیست.»
امیر مؤمنان علی (علیه‌السّلام) فرمود: «شر الناس من لا یعتقد الامانة و لا یجتنب الخیانة؛ بدترین مردم کسی است که به امانت معتقد نباشد و از خیانت پرهیز نکند.»

---

اینک زشتی و حرمت خیانت بیان شد، به اقسام آن اشاره می‌کنیم:

۵.۱ - خیانت به خدا و پیامبر

قرآن مجید می‌فرماید: «یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا اَماناتِکُمْ وَ اَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ ای مؤمنان! به خدا و پیامبر خیانت نورزید و به امانت‌های خود نیز.»
امام باقر (علیه‌السّلام) در تفسیر این آیه شریفه می‌فرماید: «واجبات الهی نزد هر انسانی به امانت سپرده شده است و عمل نکردن بدان، خیانت محسوب می‌شود.»
بنابراین، بی‌اعتنایی به قوانین و دستورات شرعی که مجموعه‌ای از دستورات الهی و سیره و روش پیامبر و ائمه معصومین است، به منزله خیانت به آنان محسوب می‌شود که مؤمن باید از آن اجتناب ورزد.
همچنین کلیه اموال مؤسسات دولتی، جزء دارایی‌های عمومی یا بیت‌المال است که در دست کارمندان به امانت سپرده شده است و هر فردی به تنهایی موظف به حفظ و نگهداری و استفاده صحیح و قانونی از آنها است. حیف و میل بیت‌المال و استفاده شخصی و ناصحیح از آن، خیانت به اموال مسلمانان بوده و گناهی نابخشودنی است و در واقع، خیانت به خود نیز محسوب می‌شود. کم‌کاری، گران‌فروشی، کم‌فروشی، حقوق گرفتن و کار نکردن و غیره، همه از موارد خیانت به مردم است.

۵.۲ - خیانت به اسرار نظامی و سیاسی

آنان که در مشاغل نظامی و سیاسی اشتغال دارند، در حقیقت امانتدار مردمند و اسرار تشکیلاتی بطور امانت، در اختیارشان قرار گرفته است. آنان باید دقت کافی به خرج دهند و آگاه باشند که حیات و نابودی یک ملت بسته به حفظ و افشای اسرار سیاسی، نظامی و اقتصادی آن کشور است، گاهی ممکن است افشای یک مساله سیاسی یا نظامی، بخصوص اسرار جنگ، چنان ضربه‌ای به کشور وارد کند که هرگز جبران نشود.

۵.۳ - خیانت به ناموس و اسرار مردم

خیانت به ناموس، اموال و اسرار شخصی، ناموس و اسرار مردم همچون اموالشان محترم است و اگر به شکلی در اختیار دیگران قرار گیرد، به منزله امانت است که باید به بهترین صورت از آن نگهداری شود. نگاه‌های هوس آلود به ناموس مردم و دست درازی به آنها خیانت است. همچنین افشای راز مردم، نوعی خیانت به آنهاست. نیز افشای محتوای پرونده‌ها و نامه‌های مردم، خبر دادن از وضع داخلی افراد. اطلاع و آگاهی از عیوب و نقاط ضعف آنان و بر ملا کردن آن، خیانت محسوب می‌شود.

---