الکنز فی القراءات العشر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الکنز فی القرائات العشر» اثری است به
زبان عربی که درباره قرائتهای دهگانه
قرآن کریم نگاشته شده؛ و نویسنده آن فردی به نام عبدالله بن عبد المؤمن الواسطی است.
عبدالله بن عبد المؤمن الواسطی در
سال ۶۷۱ هجری در شهر
واسط عراق دیده به
جهان گشود و
علم قرائات را از شیوخ این علم در
زمان خویش فرا گرفت و سپس به آموزش آن به دیگران پرداخت. وی علاوه بر تحصیل علم به کار
تجارت نیز اشتغال داشت از این رو سفرهایی به
بصره ،
بحرین ،
هرمز ،
جزیره قیس ،
مکه و
شام انجام داد و در این سفرها با دانشمندان و عالمان این شهرها ملاقات کرد و از آنان دانشهای فراوانی آموخت. زمانی که واسطی در
دمشق وارد شد با حافظ و علامه آن زمان
شمس الدین ذهبی ملاقات کرد و هریک از دیگری علم قرائات را فرا گرفت. برخی آثاری که از وی به یادگار مانده عبارتند از: ۱.
تحفة الاخوان فی مآرب القرآن ۲.
تحفة البررة فی نثر الکفایة المحررة فی القرائات العشر ۳.
روضة الازهار فی قرائات العشرة ائمة الامصار ۴.
الکفایة فی القرائات العشرة ۵. الکنز فی القرائات العشر ۶.
اللمعة الجلیة ۷.
المختار فی القرائات . واسطی در سال ۷۴۰ هجری بدرود حیات گفت.
مؤلف در این کتاب به بیان
قرائتهای دهگانه آیات قرآن کریم از
سوره فاتحه تا
سوره ناس ، به جز
سوره عصر ، پرداخته است. علی رغم اینکه «الکنز» کتابی ویژه قرائتهای دهگانه است اما بسیاری از قرائت‌هایی که موافق با قرائتهای فوق عشره است نیز در آن گرد آمده است. نویسنده نمونه‌هایی از این قرائت‌ها را بدون اشاره به قاری آن در کتاب خود جای داده است. مؤلف در باب اول از مقدمه کتاب ده فصل ایجاد کرده و هرفصلی را به یکی از قراء عشرة اختصاص داده و در آن بطور مختصر به شرح حال
قاری ، روات و طرق
روایات وی پرداخته است. در باب دوم قواعد و اصطلاحاتی را که در به هنگام یادآوری اختلاف و اتفاق قراء به کار می‌برد یادآور شده است. باب سوم را به
مخارج حروف عربی و صفات آنها از قبیل
همس ،
جهر ،
شدة و... اختصاص داده است. در بخش اصول به بیان اصول قرائات و ظواهرآنها پرداخته و آنها را طی ده اصل بیان کرده است. در بخش فرش الحروف هم که از سوره فاتحه آغاز و به سوره ناس پایان می‌پذیرد در هرسورة قرائات ویژه حروف آن سوره را یادآور شده و در پایان هرسوره یاءات ثابت و زاید را درج نموده است.
۱. به گفته خود نویسنده این اثر بطور خلاصه و روشن تمام آثاری را که در
علم قرائات نگاشته شده در خود جای داده است.
۲. نویسنده در نقل و تدوین مواد علمی کتاب نهایت دقت و
امانتداری را به خرج داده است از این رو طرق و اسانید
روایات را به تفصیل و بدون هیچ گونه کم و کاست ذکر کرده چنانکه در مورد ظواهر حروف و اصولی مانند
همز و
اماله و
ترقیق و
وقف و غیره چنین دقتی را اعمال کرده است.
۳.
ایجاز غیر مخل به مقصود دیگر ویژگی این اثر به شمار می‌رود که در اختصار صورت گرفته در اسماء
اعلام ، اسماء کتب، قرائت
آیات و غیره نمودار است.
۴. مؤلف برای برخی
سور قرآنی نامهایی ذکر می‌کند که در نسخه‌های قرآنی متداول بین مردم وجود ندارد و البته این نه از آن جهت است که وی نامهای جدیدی برای این سوره‌ها وضع کرده باشد بلکه ازآن رو است که آنچه را علمای ملت در آثار خود ذکر کرده و کتابهای علوم قرآنی آنها را در خود جای داده‌اند، یادآور شده باشد.
کتاب دارای یک مقدمه و خاتمه از محقق و پژوهشگر اثر آقای خالد المشهدانی است. وی کتاب را به دو بخش اساسی تقسیم کرده است:
بخش اول: «الدراسة» که در آن ضمن دو فصل به معرفی مؤلف و معرفی خود کتاب پرداخته و روش تحقیقی پژوهشگر یادآوری شده است. در فصل اول زندگانی مؤلف، اساتید و شاگردان و تالیفات و آثار نویسنده بیان شده و در فصل دوم ضمن پنج مبحث ذیل به معرفی کتاب پرداخته شده است: نام کتاب و توثیق نسبت آن به نویسنده‌اش، روش مؤلف در این کتاب، اهمیت کتاب، ظواهرو قضایای لغوی و نحوی و در نهایت روش محقق در تحقیق و نیز معرفی
نسخه‌های خطی این اثر.
بخش دوم: «التحقیق» که به متن کتاب مورد نظر می‌پردازد. نویسنده کتاب خود را در سه قسمت تهیه و تدوین نموده است: مقدمه، اصول و فرش الحروف. مؤلف پس از
خطبه کتاب وارد مقدمه می‌شود. مقدمه مشتمل بر سه باب ذیل می‌باشد: الباب الاول: فی اسماء الائمة و بلادهم و رواتهم و اسانیدهم. الباب الثانی: فی قواعد الکتاب الباب الثالث: فی مخارج الحروف و صفاتها بخش «اصول» مشتمل بر ده اصل ذیل می‌باشد: الاصل الاول: فی الادغام و الاظهار. الاصل الثانی: فی هاء الکنایة. الاصل الثالث: فی الکنایة. الاصل الرابع: فی المد و القصر و الوقف علی السکون الاصل الخامس: فی الامالة. الاصل السادس: فی ترقیق الراءات و تفخیمها الاصل السابع: فی تغلیظ اللامات و ترقیقها. الاصل الثامن: فی الوقف الاصل التاسع: فی الیاءات. الاصل العاشر: فی الاستعاذة بخش «فرش» نیز از
سوره فاتحه آغاز و به
سوره ناس پایان می‌یابد. ذیل هرسوره عناوین ذیل مورد بررسی قرار گرفته است: الیاءات و تفصیل ما ادغمه ابو عمرو، در پاورقی‌های کتاب که توسط پژوهشگر تهیه شده به ذکر رفرنسی‌ها و ارجاعات و پاره‌ای توضیحات پرداخته شده و در پایان کتاب مصادر و منابع مورد استفاده محقق به همراه فهرست موضوعات کتاب ثبت شده است.
این کتاب توسط دکتر خالد احمد المشهدانی پژوهش شده و در قطع وزیری با جلد گالینگور در دو جلد (مجموعا ۷۸۱ صفحه) برای اولین بار در
سال ۱۴۲۵ هجری از سوی «مکتبة الثقافة الدینیة»
قاهره به چاپ رسیده است.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
