المقابلة فی القرآن الکریم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«المقابلة فی القرآن الکریم» تالیف دکتر عیسی طاهر در مورد یکی از اسلوبهای بلاغی مورد استفاده در
قرآن کریم به نام مقابله به زبان عربی تهیه شده است.
شامل مقدمه، شش فصل، خاتمه، فهرست مصادر و محتویات می‌باشد. که از اسلوب،
بلاغت تعابیر، زیبایی ترکیب آیات، اتقان و نظم
قرآن بحث شده است. اسلوبی که قرآن در بیان حقایق و شرح براهینش جهت خطاب بشریت با وجود اختلاف مذاهب و تنوع سلیقه‌ها، بر آن استوار شده است. در این روش، مقابله در آیات بررسی شده است. علت انتخاب موضوع توسط مولف جهت تحقیق دو مساله می‌باشد: ۱. هنگام قرآئت و تدبر در آیات این مطلب روشن می‌شود که مقابله از اسلوبهایی است که به صورت واضح و با عنایت خاصی در موارد بسیاری در آیات قرآن بکار رفته است که باید خصوصیات و اهداف آن بررسی شود. ۲. عدم بحث علمی و تخصصی در بحث مقابله بخصوص در قرآن کریم چرا که اغلب بحث‌هایی که ربطی به این موضوع دارد، زوایای مختصری از مقابله را بدون تحلیل و بررسی کامل مورد توجه قرار داده‌اند. مطرح کردن صور
مقابله و بیان اختلاف انواعش به خاطر کثرت و تنوع موضوع امری مشکل است که هیچ بشری نمی‌تواند ادعا کند که به همه مقابله‌ها دسترسی پیدا کرده است. لذا سعی مصنف در جمع آوری مقابله‌های بارز قرآن می‌باشد. ایشان روشی تحلیلی- ادبی را دنبال میکند و با رعایت خصوصیات مهم، این روش را از نصوص قرآنی که بهترین منبع دریافت راهکار، در شناخت حقیقت مقابله می‌باشند اخذ کرده‌اند.
مباحث در شش فصل مطرح شده است.
نگارنده پس از بررسی لغوی و اصطلاحی مقابله نزد نقاد، حکماء و علمای
کلام و محدثین و انواع آن در تعریف نهایی مقابله می‌فرمایند «مقابله ایجاد تضاد بین الفاظ، معانی و افکار جهت رسیدن به اهداف بلاغتی و ارزشهای معنوی است».
پس از بررسی مقابله در
وحدانیت و
تعدد آلهه، طبیعت وحدانیت را نقیض طبیعت
شرک و امری فطری دانسته و حق حاکمیت را از اهم خصوصیتهای وحدانیت به شمار می‌آورند.
چهار مورد از انواع مقابله بررسی شده‌اند: الف؛ قضایای دین و اخلاقی که غایت آنها
اقناع و
تربیت است؛ معانی
دین را «قضایای
تعبدی محض و سلوک
روحی خالص مثل
نماز ،
روزه ،
دعاء و...» دانسته و می‌نویسد:
خداوند امر
دنیا و
آخرت را براساس مقابله در
خیر و
شر اقامه کرده و شر را برای آزمایش سوء و حسن اختیار بشر آفریده است. سپس عقیده زرشتیها و
فخر رازی را بررسی می‌کنند. ب؛
حلال و
حرام که به عقیده ایشان ارتباط زیادی بین این دو موضوع و حاکمیت خداوند وجود دارد چرا که بشر با حاکم قرار دادن امیال خویش بر خواست خداوند به حق خداوند در حکم و
تشریع تعدی میکند. ج؛ تولا و تبرا، را جزء عقیده به
توحید میداند چرا که متعلق به
حب و
بعض فی الله هستند. د؛
بهشت و
جهنم ، به نظر ایشان هدف
قرآن از تاکید در این دو عنوان، راسخ کردن عقیده
بعث و
معاد در قلوب انسانهاست.
الف: مقابله
جهاد و
قعود از جهاد و اهتمام
قرآن به این دو مسئله را مصلحت امور بندگان در
دین و
دنیا و تحقق امر به
معروف و نهی از منکر می‌دانند. ب:
فقر و
غنی ؛ پس از بررسی معنای لغوی و اصطلاحی، و دیدگاه
متصوفه ، جبریین،
فلاسفه اقتصادی،
فقر را مشکلی در
اسلام دانسته و غنا را نعمتی که خداوند بوسیله آن بر بندگانش منت می‌دهد و اسلام را شریعت اعتدال میداند. ج:
عدل و
ظلم ، به عقیده ایشان اسلام خود عدل است، اقامه عدل و تحدید عدل و
ظلم از شئونانت خالق است و انسان مالکیتی ندارد تا معیاری برای حق و
ظلم ، اختیار کند. د؛ در اجتماع و تفرقه می‌نویسد: این دو، دخیل در دعوت دینی و تقوای عملی هستند بدین جهت در
قرآن امر به اتحاد و
نهی از تفرقه شده است.
الف:
علم و
جهل ، پس از بررسی تعریف و اقسام
علم و رد شبه «عدم علاقه بین
علم و
دین » و تقسیم
علم در مفهوم قرآن به سه نوع اکتسابی، تجربی و علم از راه
وحی می‌فرمایند: علم در قرآن فقط علم دینی نمی‌باشد بلکه معنای وسیع تری شامل تمام معارف دینی و دنیوی می‌باشد. ب- اجتهاد و تقلید را چنین تعریف کرده‌اند: «اجتهاد؛ علمی عقلی و موافق ضوابط خاص در استنباط
احکام شرعیه عملیه از ادله تفصیلی» «
تقلید ؛ گرفتن قول
مجتهد ، بدون
دلیل و
برهان »
در خصوصیات تعابیر قرآن بحث میکند که شامل بررسی موارد زیر است: الف- مقابله یکی از راههای انتقال معارف در قرآن کریم؛ ایشان به
اعجاز خصائص قرآن در وفای به حق معنی، خطاب عامه و خاصه، اقناع
عقل ، بهره عاطفی و بیان و اجمال اشاره کرده‌اند. ب- مقابله در اسلوب تصویر که قدرت تاثیر و اقناع را بالا می‌برد زیرا که خواننده با تصور افراد در تقابل متضادین به راحتی تفاضل و تقارن دو عنوان را درک کرده و حکم میکند. ج- مقابله راهی برای
اقناع ؛ به نظر ایشان یکی از اسلوبهای قرآن در رساندن مطالب و استدلالها که غایت آن تاثیر و اقناع می‌باشد، مقابله است. د- نگارنده در پایان، مقابله و غایات فنی آنرا بررسی و آنرا روشی قوی برای تخاطب همه و تحریک قوه تعقل و منفعل کردن غریزه حب فهمیدن نادانسته‌ها می‌دانند.
فهرست محتویات و مصادر در آخر آمده است، به مصادر متنوعی از کتب قدیم و جدید مراجعه شده که کتب
علوم قرآن و تفسر سهم بیشتری در مباحث دارند، در مجموع از آثار ۱۱۵ مؤلف استفاده شده که طبق حروف الفبا ذکر شده‌اند.
نرم افزار مشکاة الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
