الفصول المهمة فی معرفة الائمة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب الفصول المهمة درباره زندگانی دوازده امام و از
ابن صباغ مالکی نویسنده
سنی مذهب قرن نهم است. این کتاب برای هر امام فصلی گشوده و با عناوینی مشخص، مطالب ویژه هر
امام مورد بررسی قرار گرفته است.
نویسنده انگیزه خود از این تالیف را درخواست دوستان خویش و به منظور تکفیر گناهان گذشته بیان می‌کند.
تعبیر
ابن صباغ مالکی از امامان
شیعه و القابی که برای ایشان ذکر می‌کند مانند نویسندگان شیعی است. او با ذکر نام امام و لقب مشهور وی مشخص می‌کند که وی چندمین امام است. البته عنوان دهی این کتاب از «
کشف الغمة » گرفته شده است زیرا اربلی نیز در آغاز بررسی زندگی هر امام به همین نحو گزارش می‌کند.
وی پیش از بحث از زندگی امامان، به این سئوال که
اهل بیت چه کسانی هستند پاسخ داده است. گزارشهای این کتاب در بخش مربوط به مخالفتهای معاویه و
اصحاب جمل تاریخی است هر چند منابع را مشخص نکرده است.
نویسنده پس از نقل مطالب از اشعار نیز بهره گرفته و در موضوع سخن، اشعاری نقل می‌کند. او برخی از مطالب فرا تاریخی را نیز نقل می‌کند که در این موارد تحت تاثیر منابعی است که از آنها استفاده کرده است. برای نمونه از کتاب «
معالم العترة النبویة » محمد بن عبد العزیز جنابذی (م. ۶۱۱)، یاری
جبرئیل و کمک وی در
روز احد نسبت به
امام علی(علیه السلام) را گزارش می‌کند. چنان که از
مسعودی در شرح مقامات حریری مطلبی را نقل کرده که هنگام
هجرت پیامبر با ابوبکر به
مدینه ، درختی در لب غار روئید.
جلد نخست از چاپ دو جلدی فصول المهمة اختصاص به شرح حال امام علی علیه‌السّلام دارد. او مناقب آن حضرت را مانند شیعیان گزارش کرده و در عین حال هنگام توضیح
حدیث غدیر می‌نویسد معنی حدیث این است که: من کنت
ناصره او حمیمه او صدیقه فان علیا یکون کذلک.
برخی از دیدگاههای طرح شده در این کتاب با دیدگاههای مرسوم نویسندگان شیعه همخوان نیست. مانند ازدواج عمر با‌ام کلثوم و گزارش اختلاف میان
امام حسن مجتبی با
امیرالمومنین (علیهما السلام).
در نگاه اولیه چنین به نظر می‌رسد که
ابن صباغ مالکی به صورت گسترده از منابع شیعی استفاده کرده ولی با مقایسه منابع ارائه شده در این کتاب به این نتیجه می‌رسیم که منبع عمده وی در نقل گزارشهای شیعی، کتاب «کشف الغمة» اربلی بوده و منابعی که
ابن صباغ یاد می‌کند همان منابعی است که اربلی در کشف الغمة ذکر کرده است.
ابن صباغ از منبع اصلی خویش به هیچ عنوان یاد نکرده و تلاش می‌نماید آن را به عنوان مسئله‌ای سری پوشیده دارد و به خواننده چنین القا می‌کند که به منابع مذکور در کتاب به صورت مستقیم دسترسی داشته و حال آن که چنین نیست و این موارد را به واسطه کتاب «کشف الغمة» یاد می‌کند؛ زیرا ساختار کتاب «الفصول المهمة» همان ساختار کتاب «کشف الغمة» است. به طور کلی حجم مطالب منقول از کشف الغمة در کتاب الفصول المهمة، حدود هشتاد درصد است.
برخی منابع که در کشف الغمة نیست مانند: درر السمطین زرندی (م ۷۵۰)،
طبقات (الشافعیة) الکبری، سبکی (م ۷۷۱)، مناقب الامام
الشافعی نوشته بیهقی (م. ۴۵۸)،
الذریة الطاهرة دولابی ،
الموجز فی فضل الخلفاء الاربعه نوشته ابو الفتوح اسعد بن ابی الفضائل بن خلف عجلی،
مناقب ابوالمعالی فقیه مالکی .
نویسندگان بعدی از
شیعیان و اهل سنت از این کتاب استفاده کرده و از آن یاد نموده‌اند که از آن جمله
مجلسی در
بحار الانوار است.
عبد العزیز طباطبایی ۳۷ نسخه خطی برای کتاب برشمرده که این تعداد حاکی از رواج این کتاب است. الفصول المهمة
ابن صباغ توسط محمد اعجاز حسن پاکسانی به اردو ترجمه شده است.
کتابخانه مهدویت،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
