الغیبة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب
الغیبة نعمانی یکی از معتبرترین منابع روایی در زمینه
مهدویت است.
این کتاب، اثر ابو عبدالله محمد بن ابراهیم بن جعفر کاتب نعمانی، مشهور به
ابن ابی
زینب (
ابن زینب)، از راویان و دانشمندان
شیعه در اوایل
قرن چهارم هجری است. وی نزد
شیخ کلینی دانش
حدیث را فراگرفت و کاتب وی شد. شاید به همین سبب نیز عنوان «کاتب» یافت. او از شهرت،
احترام و اعتبار خاصی نزد دانشمندان و فقهای شیعه بهره مند است.
نجاشی دربارۀ او می‌نویسد: وی از بزرگان اصحاب ما و دارای مقامی والا، جایگاهی شایسته، اعتقادی درست، و روایات فراوان است. وی نخست به
بغداد گام نهاد، سپس به
شام رفت و آنجا درگذشت.
نعمانی، نگاشته‌های دیگری نیز دارد که همۀ آن‌ها جز همین کتاب غیبت از بین رفته‌اند.
وی برای دست یابی به منابع ارزنده حدیث، مسافرت‌های فراوانی به مناطق گوناگون از جمله
شیراز، بغداد،
اردن و
حلب داشته است؛ ازاین رو می‌توان گفت از امتیازات مهم این کتاب، استفاده از مصادر بسیاری است که فقط در این کتاب، از آن‌ها استفاده شده است. وی افزون بر این که نویسنده‌ای خوش نظر و دارای توان
استنباط بود، از آگاهی‌های گسترده‌ای دربارۀ
رجال و احادیث نیز برخوردار بود.
کتاب الغیبة به راستی یکی از بهترین کتاب‌ها در زمینۀ احادیث مربوط به ویژگی‌های
حضرت مهدی (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشریف) ، غیبت و عصر
ظهور است. همۀ حدیث‌ها، برخوردار از سند بوده و نوع اسناد هم، کوتاه و در بسیاری از موارد، اسناد خوب و مورد پسند اهل فن است.
نویسنده، دربارۀ انگیزۀ نگارش کتاب، می‌نویسد: من، در
جامعه می‌دیدم شیعیان و علاقه مندان به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و
اهل بیت (علیهم‌السلام)، به گروه‌های مختلفی
تقسیم شده و در امر امام زمان (عجّل‌اللّه‌تعالى‌فرجه‌الشريف) و
ولی امر و
حجت پروردگار خود سرگردان گشته‌اند. پس از بررسی،
دلیل آن را غیبت آن حضرت یافتم؛ چنان که
رسول خدا و
حضرت علی (علیه‌السّلام) و امامان
معصوم (علیهم‌السّلام) نیز به آن اشاره کرده‌اند؛ لذا به یاری خداوند بر آن شدم، تا روایاتی را که مشایخ روایی بزرگ از امامان معصوم (علیهم‌السّلام) دربارۀ غیبت امام عصر (علیه‌السّلام) نقل کرده‌اند، گردآوری کنم. بسیاری از روایاتی که هم اکنون در اختیار من است، دانشمندان
اهل سنت نیز روایت کرده‌اند. البته روایات آنان در این باره، بسیار گسترده تر از روایاتی است که هم اکنون در دست من است.»
کتاب الغیبة شامل ۴۷۸ روایت در ۲۶ باب است که برخی از این قرار است:
۱. در نگه داری سر
آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از نااهلش؛
۲. اخبار
اعتصام به
حبل الله؛
۳. بحث
امامت؛
۴. ائمۀ اثنا عشر از
قرآن و
تورات و
انجیل و روایاتی که از طریق
سنی و
شیعه رسیده است؛
۵. دربارۀ کسانی که مدعی امامت شوند و برداشتن علم
قیام و امامت پیش از قیام قائم؛
۶. احادیثی حول امامت از طریق عامه؛
۷. کسی که دربارۀ امامان
شک کند؛
۸. لزوم
حجت در
زمین؛
۹. چنان چه دو تن روی زمین باشند، یکی امام است؛
۱۰. آنچه دربارۀ غیبت از جمیع ائمه رسیده است؛
۱۱. تحمل سختی‌های انتظار فرج؛
۱۲. سختی‌ها و ناملایمات شیعه در
غیبت؛
۱۳. صفات و سیرت حضرت؛
۱۴. علایم پیش از
ظهور؛
۱۵. اوضاع نابسامان
جامعه پیش از ظهور؛
۱۶.
نهی از تعیین وقت برای ظهور؛
۱۷. سختی‌ها و مشکلات حضرت از جانب نادان‌ها هنگام قیام؛
و...
این کتاب برای ترویج
فرهنگ ناب مهدوی نگارش یافته و بر این اساس می‌بایست همۀ روایات این اثر مهدوی باشد؛ اما طبق بررسی‌های انجام شده نزدیک سیصد روایت آن ارتباط تنگاتنگی با موضوع مهدویت دارد و بقیه به مناسبت ذکر شده است.
فرهنگ‌نامه مهدویت، سلیمیان، خدامراد، ص۳۲۳، برگرفته از مقاله «الغیبة».
