العوائد و الفوائد (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« ثلاث رسائل( ۱.
ولایة الفقیه ، ۲. العوائد و الفوائد، ۳.
دروس الأعلام و نقدها )» از نوشته‌هاى به‌جا مانده از مرحوم آيت الله
سید مصطفی خمینی است كه توسط مؤسسه تنظيم و نشر آثار
امام خمینی تحقيق و نشر يافته است. اين كتاب كه به
زبان عربی ، براى اولين بار پس از تحقيق و بررسى و مستندسازى منتشر گرديد. در پايان هر رساله فهرست مطالب و در پاورقى، مستندات متن و آدرس روايات آمده است.
علامۀ مجاهد، شهيد آيت الله
سید مصطفی خمینی فرزند بزرگوار رهبر كبير انقلاب حضرت
امام خمینی قدس سره در سال۱۳۰۹هجرى شمسى در شهر مقدس
قم و در خانواده‌اى اهل
علم و شريف و بزرگ به دنيا آمد. سید مصطفی شش سال در مدارس جديد به فراگيرى علوم ابتدايى پرداخت. سپس تحصيل در
حوزۀ علمیّۀ قم را آغاز كرد و در ۱۷ سالگى به درخواست پدرش ملبس به لباس مقدس روحانيت شد.وى در علوم ادبيات به سرعت پيش رفت و در آن علم صاحب نظر شد. نظريات او در برابر بزرگان ادبيات را مى‌توان در كتاب ارزشمندش به نام«
تفسیر القرآن الکریم » مشاهده نمود.پس از آن، شروع به فراگيرى علوم ديگر حوزه مانند:
فقه ،
اصول ،
رجال ،
حدیث ،
فلسفه و
عرفان كرد و در مدت كوتاهى در همۀ آنها به مراتب عالى رسيد.
در ۳۳ سالگی درس خارج اصول خود را در حوزۀ علميّۀ قم آغاز كرد و پس از تبعید دورۀ دوم درس خارج اصول خود را در حوزۀ علميّۀ
نجف اشرف آغاز نمود. آيت الله سيد مصطفى خمينى در آن درس به بحث مفصل و عميق مباحث اصولى و نقد و بررسى آراء و نظريات محققين پرداخت و نظريات و تحقيقات نو و استوار خود را مطرح ساخت كه همگى دلالت بر مقام و منزلت علمى آن شهيد بزرگوار داشت.علاوه بر آن، وى درس خارج فقه و تفسيرى نيز آغاز نمود كه در عمق و گستردگى و ارزش مباحث، مورد توجه علما و محققين بزرگ حوزۀ علميّۀ نجف قرار گرفت.در مقام آيت الله سيد مصطفى خمينى همين بس كه حضرت امام خمينى دربارۀ او مى‌فرمايد:« مصطفى اميد آيندۀ
اسلام بود.»
كتاب دربردارنده مطالب گوناگون و موضوعات مختلفى است لذا از ساختار يكنواختى برخوردار نيست و از سه بخش مستقل تركيب يافته است. در بخش اول مبحث
ولایت فقیه به صورت مجزا مطرح شده و داراى يك مقدمه و نه فصل ميباشد. بخش دوم داراى ۱۰ فائده و ۹ عائده و بخش سوم داراى ۲۹ درس فقهى، اصولى و فلسفى است.
در رساله اول موضوع ولايت فقيه را ذيل مباحثى از« كتاب البيع» مطرح كرده است.
وى اعتقاد دارد حكومت‌هاي دمكراسى ناشى از غرائز و اميال انسانى است. وى تشكيل حكومت را براى
انسان ضرورى دانسته علت آن را مدنى بالطبع بودن انسان مى‌داند. وى حكومت را از شؤن پيامبران دانسته كه به فقها هم مى‌رسد. و در مقام اقامه دليل
اشاره به مبحث عقلى نظام تكوين و
تشریع كرده است و طوايفى از آيات و روايات را به عنوان دليل لفظى مطرح ميكند و آنها را مورد تجزيه و تحليل قرار ميدهد. نويسنده از اين ادله
استنباط مى‌كند كه فقها و علما بر مردم
ولایت و حاكميت دارند.
وى دليل سوم خويش را
اجماع منقول و محصل بر ولايت
فقیه مى‌داند و به برخى از ادعاهاى
اجماع اشاره ونتيجه مى‌گيرد كه نظريه ولايت فقيه مخصوص معاصرين نيست. وى به ذكر برخى از اختيارات فقها در ابواب مختلف فقه مى‌پردازد و آن را ناشى از ولايت آنان مى‌داند.
تقسيم ولايت به اختيارى و غيراختيارى مبحث ديگرى است كه بدان پرداخته و به اين پرسش پاسخ ميدهد كه كداميك از اختياراتى كه براى معصومين ثابت است، براى فقيه هم ثابت ميباشد.
وى در ادامه با طرح پرسش از نيابتى و وكالتى بودن ولايت فقيه به انتصابى يا انتخابى بودن آن اشاره و انحصار حاكميت اسلامى در معصومين را بررسى مى كند.
در پايان ۳ شرط براى حاكم اسلامى و نحوه تفويض امور در
عصر غیبت به فقيه و عدم مزاحمت فقهاى غيرحاكم با او مورد بحث قرار گرفته است.
حاوى ۱۰ عائده و ۹ فايده در مباحث مختلف فقهى، اصولى، كلامى و فلسفى است. برخى از عناوين عبارت‌اند از: ارجاع اقسام
استصحاب كلى به قسم واحد،
دلالت
قبح عقاب بلا بیان بر برائت عرفى،
آيه وجوب حج،
كلمه
توحید ،
معاد جسمانی ،
ثواب و عقاب،
و حسن و قبح.
آنچه در اين رساله منعكس شده حاصل نكاتى است كه نويسنده در مدت حضور خود در دروس خارج ياداشت كرده و اينك براساس سليقه خويش در قالب بيست ونه درس تبويب و ارائه نموده است.
مباحث عمدتاً درباره موضوعات اصولى چون
علم اجمالی ، اقسام نهى، استصحاب، امر و نهى و در مواردى اندك، برخى موضوعات فقهى چون:
معاطات ، عقد
شرکت ،
مزارعه ،
قاعده سلطنت ، مزارعه است. نويسنده در هر درس نام استاد خويش را ذكر كرده است. حضرات آيات
خویی ،
حکیم ،
شاهرودی ،
زنجانی ، و
امام خمینی از جمله اساتيدى هستند كه نام آنها آمده است.
ثلاث رسائل، العوائد والفوائد نویسنده:آیت الله سید مصطفی خمینی
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
