التعریفات (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
التعریفات، رساله‌ای به عربی در باره اصطلاحات
معارف و علوم در دوره اسلامی، از
شریف جرجانی، متکلم و ادیب و منطقی سده هشتم و نهم می‌باشد.
التعریفات، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی در علوم عقلی و نقلی شامل
صرف و
نحو و
بلاغت،
فقه و
اصول فقه،
حدیث،
تفسیر،
هیئت،
ریاضیات،
کلام،
منطق،
فلسفه،
عرفان و
فِرَق است.
جرجانی به گفته خود «این کتاب را برای تسهیل استفاده از آن بر اساس حروف هجاء از الف تا یاء» مرتب کرده
و تعریف هر اصطلاح را به طرزی که معمول قدما بوده ذکر کرده است.
این کتاب، حدود ۱۷۰۰ اصطلاح را در بر دارد، نخستین آن اصطلاح فقهیِ «الابِق» و آخرین آن معرفی فرقه «
یونسیه» است.
التعریفات مرجعی است که بسیاری از کتاب‌ها، برای شرح و تعریف
اصطلاحات علوم مختلف، به آن استناد کرده‌اند.
جرجانی در تألیف التعریفات، علاوه بر
قرآن و
احادیث نبوی، از منابع گوناگونی بهره جسته و‌گاه برخی از آن‌ها را نام برده است؛ برای نمونه، در تعریف «الاستقامة»
و «الاخلاص»
سخنان
ابوعلی دقّاق و
فضیل بن عیاض را از رساله قشیریه
نقل کرده و «ذوالعقل و العین»
و «الحروف العالیات»
را بترتیب، از اصطلاحات الصوفیه
عبدالرزاق کاشی و کشف الغایات
از مؤلفی ناشناخته در شرح التجلیات الالهیه
ابن عربی و نیز «مرید»
را از فتوحات المکیه ابن عربی
و «صنعة التسمیط»
را بااستفاده از یکی از ابیات مقصوره
ابن درید نقل کرده است.
اصطلاحات فقهی کتاب التعریفات با استفاده از آثار
محمدبن ادریس
شافعی، ابوحنیفه
نعمان بن ثابت و
محمدبن حسن شیبانی نقل شده است؛ به عنوان مثال، مؤلف در تعریف «اللغو»
سخن
شافعی را از
احکام القرآن و سخن دیگری از همو را در تعریف «القدرة»
از کتاب الاُمّ
به نقل آورده است.
نیز به مناسبت، از منابعی مثل المبسوط سرخسی و السِّیَر الکبیر و جامع الصغیر و جامع الکبیر
شیبانی نام برده است.
التعریفات بار‌ها چاپ شده است.
گوستاو فلوگل نخستین بار آن را در ۱۲۶۱/ ۱۸۴۵ به انضمام اصطلاحات الصوفیة ابن عربی در لایپزیگ چاپ کرد.
همچنین،
مناوی آن را با عنوان التوقیف علی مهمات التعریف در
پاریس چاپ کرد.
کتاب التعریفات به فارسی و فرانسه ترجمه و چاپ شده است.
نخستین بار گزیده‌ای از متن اصلی آن را عمران علیزاده (تبریز ۱۳۶۰ ش) به فارسی بر گرداند و سپس متن کامل آن را
حسن سیدعرب و سیما نوربخش (تهران ۱۳۷۷ ش) ترجمه کردند.
موریس ژلتون (
تهران ۱۹۹۴) نیز آن را به
فرانسه بر گردانده است.
(۱) ابن عربی، الفتوحات المکیة، سفر ۱۳، چاپ عثمان یحیی، قاهره ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
(۲) عباس اقبال آشتیانی، مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، بخش ۱، گردآوری و تدوین از محمد دبیرسیاقی: «تربیت یا تعلیم اخلاقی»، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۳) علی بن محمد جرجانی، کتاب التعریفات، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۴) حاجی خلیفه.
(۵) جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة، مصر ۱۹۱۱ـ۱۹۱۴.
(۶)
محمدبن ادریس شافعی، احکام القرآن، چاپ قاسم شماعی رفاعی، قاهره (۱۳۷۱)، چاپ افست بیروت (بی‌تا).
(۷)
محمدبن ادریس شافعی، الاُمّ، چاپ محمد زهری نجار، بیروت (بی‌تا).
(۸) عبدالرزاق کاشی، اصطلاحات الصوفیة، چاپ محمد کمال ابراهیم جعفر، مصر ۱۹۸۱.
(۹) عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرسالة القشیریة، چاپ عبدالحلیم محمود و محمودبن شریف، قاهره (بی‌تا)، چاپ افست قم ۱۳۷۴ ش.
(۱۰) کشف الغایات فی شرح ما اکتنفت علیه التجلیات، در ابن عربی، التجلیات الالهیة، چاپ عثمان اسماعیل یحیی، تهران ۱۳۶۷ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «التعریفات»، شماره۳۶۳۱.
