التحفة الناصریة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب التحفة الناصریة، تالیف
حکیم ابوالقاسم نائینی اصفهانی، از جمله نگاشته‌های طبی مختصری است که مؤلف آن را در شرح
قانونچه تالیف
محمود چغمینی به رشته تحریر درآورده است. مؤلف این
اثر را در سال ۱۲۷۶ ق به رشته تحریر در آورده است.
و همان‌گونه که خود گفته است آن را به
ناصر الدین شاه قاجار،
هدیه نموده است.
از آنجا که این اثر شرح کتاب قانونچه است ساختار آن هم همانند کتاب قانونچه مشتمل بر ده مقاله است و هر مقاله در چندین فصل طبقه‌بندی شده است؛ البته کتاب التحفة الناصریة شرح نه مقاله اول است و سخنی از مقاله دهم و شرح آن به میان نیامده است، حتی مؤلف اشاره‌ای هم نکرده که چرا از شرح این قسمت از کتاب صرف نظر کرده است.
به هر حال این اثر شرحی عربی و آمیخته با متن است و مؤلف سعی کرده است با استفاده از منابع مهم طبی و نگاشته اطبای مشهور این کتاب را شرح کند. مؤلف در این اثر از
قانون ابن سینا، شرح قانون حکیم علی گیلانی،
اشارات ابن سینا، شرح قانون قطب الدین شیرازی،
شرح تجرید قوشجی،
صحاح اللغه جوهری، شرح قانون آملی، شرح کازرونی بر الموجز، کامل
الصناعة اهوازی، کتاب المائة مسیحی و منابع متعدد دیگری سود جسته است.
در مقدمه مختصر این کتاب که به
قلم آقای دکتر محمد مهدی اصفهانی نگاشته شده آمده است: «این اثر اصولا شرح قانونچه نیست، بلکه همان‌گونه که مؤلف در مقدمه کتاب آورده اثری است برگرفته از آثار علماء متقدم و دربردارنده برخی از تجارب حکمای متاخر.»
ولی آنچه مدعای ما را تائید می‌کند و نشان می‌دهد که این اثر نه تالیف مستقل بلکه شرح کتابی مختصر از کتب طبی است دو مطلب است:
اولا مؤلف در مقدمه خود تصریح می‌کند که این اثر شرح رساله‌ای است در
طب و البته از آنجا که این شرح، شرحی مزجی و آمیخته با متن است، متن و شرح چندان از هم متمایز نیست. ثانیا عباراتی را که مؤلف شرح نموده عینا عبارات کتاب قانونچه است.
قانونچه، نگاشته محمود چغمینی یکی از مهم‌ترین و مشهورترین کتب درسی
طب سنتی است که در محافل درسی تدریس و تدرس می‌شده از این رو شروح بسیاری بر آن نگاشته شده است که کتاب حاضر از آن جمله است.
شاید نتوان این شرح را همانند مفرح القلوب حکیم اکبر ارزانی از شروح معتبر و مهم قانونچه دانست، ولی چند شاخصه می‌توان برای این اثر ذکر کرد:
۱. این شرح، شرحی نسبتا مختصر است.
۲. علی رغم اختصار آن، این شرح شرحی علمی است یعنی مؤلف سعی کرده مبانی و کلیات طب را در قالب شرح قانونچه به رشته تحریر درآورد.
۳. مؤلف در نگارش این شرح از اقوال اطباء و کتب فراوانی استفاده نموده است و از این رو می‌تواند برای آشنایی با کلمات پزشکان نامدار مورد استفاده قرار گیرد.
مقالات عناوین به ترتیب با عناوین امور طبیعیه، علم تشریح، احوال بدن انسان (
سلامت و بیماری)،
نبض و تفسیر آن، تدبیر تندرستان و بیماران، بیماری‌های سر، بیماری‌های سینه،
کبد و اندامهای درون قفسه سینه، بیماری‌های بقیه اعضاء، بیماری‌های که تمام بدن را درگیر می‌کند (مثل تب‌ها) یا اختصاص به عضو خاصی ندارد (مثل بثور)، بیان شده است.
نسخه خطی کتاب که در کتابخانه مروی تهران نگهداری می‌شده توسط موسسه مطالعات تاریخ پزشکی،
طب اسلامی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی ایران منتشر شده است.
کتاب فاقد پاورقی و فهرست است و تنها در ابتدای این اثر مقدمه‌ای مختصر پیرامون محتوای کتاب به
قلم آقای دکتر محمد مهدی اصفهانی به رشته تحریر در آمده است.
ابوالقاسم نائینی اصفهانی
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
