• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

الایام المبرورة فی البقاع المقدسه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



این کتاب سفرنامه حج نویسنده مشهور مصری، محمد لطفی جمعه، است که به سال ۱۹۴۰م./۱۳۵۹ق. حج گزارد. نویسنده در این کتاب افزون بر بیان خاطرات و یادکرد احوال معنوی خود، آگاهی‌هایی درباره جغرافیا، تاریخ و اوضاع اجتماعی حجاز در دسترس خواننده نهاده است.



محمد لطفی جمعه از نویسندگان مشهور مصری در نیمه اول سده بیستم م. است. وی به سال ۱۳۰۳ق./۱۸۸۶م. در شهر اسکندریه زاده شد.


پس از اتمام تحصیلات در مدارس مصر به فرانسه رفت و در رشته حقوق به ادامه تحصیل پرداخت. بعدها ضمن آشنایی با اندیشمندان نهضت اسلامی و محمد عبده، به اندیشه‌های اسلامی و تصوف علاقه مند شد و پس از چندی به مطالعه فلسفه روی آورد. وی افزون بر نگارش کتاب‌هایی در موضوع ادبیات، فلسفه و تاریخ اسلام و ترجمه آثار اروپایی، به وکالت دادگستری و روزنامه نگاری مشغول بود و در کارهای سیاسی نیز شرکت می‌کرد.


او به سال ۱۳۷۲ق./۱۹۵۳م. درگذشت.
[۲] شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۴۳.
[۳] شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۸۴.
[۴] شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۱۲۳.
[۵] شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۳۴۶.
[۶] شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۳۷۱.



سفر محمد لطفی جمعه با کشتی حامل حاجیان مصری در تاریخ ۲۵ دسامبر ۱۹۴۰م./۲۵ ذی قعده ۱۳۵۹ق. از بندر سوئز به مقصد جده آغاز شد. حاجیان پس از احرام بستن در کشتی در موازات رابغ، به تاریخ ۲۹ دسامبر به جده رسیدند. وی در جده از بازار جده قبر منسوب به حواء و از خانه محمد نصیف (۱۳۰۲-۱۳۹۱ق.) یکی از دانشوران مشهور حجاز و کتابخانه بزرگ او دیدن کرد
[۷] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۵۵-۵۷.
و شبانه از راه زمینی و با اتومبیل به سوی مکه راهی شد. در مکه افزون بر انجام مناسک حج، از برخی بناهای تاریخی مانند زادگاه پیامبر، خانه حضرت خدیجه، دار الارقم، خانه عمر و دار ابی سفیان دیدار کرد.
[۸] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۷۶-۸۷.
نویسنده در مکه با ملک عبدالعزیز و شماری دیگر از مسؤولان دولت سعودی دیدار نمود.
[۹] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۹۵-۱۱۴.
[۱۰] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۵۶.


۴.۱ - برگشت از حج

بعد از اتمام اعمال حج، وی نخست به جده بازگشت و از آن جا به مدینه رفت.
[۱۱] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۶۵-۱۶۶.
در مدینه، افزون بر زیارت مسجد پیامبر، به دیدار احد و مشاهد آن، آبار مدینه و وادی‌های آن، بازارها، خندق، سقیفه، مساجد بنی ظفر و قبلتین و ذو باب و فتح، و خانه ابوبکر و ابوایوب انصاری و قصر سعید بن عاص دیدار کرد.
[۱۲] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۲۱۶-۲۲۱.
نویسنده همراه دیگر حاجیان مصری از راه دریای سرخ به مصر بازگشت و در ۲۶ ینایر ۱۹۴۱م./۲۷ ذی حجه ۱۳۵۹ق. به مصر رسید.


محتوای اصلی سفرنامه الایام المبروره شرح احوال معنوی و اندیشه‌های نویسنده در دیدار از مکان‌های مقدس اسلامی در مکه و مدینه است که با بیانی ادیبانه نگاشته شده و معمولا با اشارات تاریخی به رویدادهای آغاز اسلام و تاریخ تمدن اسلامی همراه است.
[۱۳] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۶۵-۶۷.
[۱۴] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۲۲۲-۲۳۲.
هر یک از بناها و مکان‌های تاریخی مکه و مدینه، رخدادی از تاریخ اسلام را برای نویسنده تداعی نموده و او را به نگاشتن درباره آن واداشته است.
[۱۵] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۷۶-۸۷.
[۱۶] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۷۷-۱۷۹.
[۱۷] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۸۲-۱۸۸.
وی در دو فصل آغازین کتاب و پیش از گزارش خاطرات سفر نیز مختصری از تاریخ حجاز را با نگاهی به رخدادهای مهم آن مانند ظهور دین ابراهیمی، تاریخ آغاز اسلام و دوران تسلط آل سعود بیان کرده است.
[۱۸] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱-۳۴.


۵.۱ - اندیشه محمد لطفی

محمد لطفی جمعه که در زمره اندیشمندان نهضت بیداری اسلامی در آغاز سده بیستم م. بود، برخی از اندیشه‌های خود را به بهانه گزارش گفت وگوهایش با همسفران یا به مناسبت یادکرد از برخی دیده هایش به قلم آورده است.
[۱۹] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۳۸-۴۶.
از جمله این موارد، نظر نویسنده درباره درست بودن اجرای حدود اسلامی در حجاز، به ویژه قطع دست سارق، در حکومت سعودی و برتری احکام اسلام بر حقوق اروپایی است که بازتابی از اندیشه رایج نزد این دسته از اندیشمندان درباره لزوم بازگشت به سنت‌های اسلامی است.
[۲۰] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۳۳-۱۳۵.
همین اندیشه نویسنده را واداشته تا در جای جای کتاب از تشکیل حکومت آل سعود و رواج باورهای فرقه وهابیت دفاع کند. به باور وی، احیای سنت‌های آغاز اسلام، ایجاد امنیت در عربستان، و بهبود وضعیت اقتصادی از نتایج قدرت یافتن آل سعود است.
[۲۱] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۹۶.
[۲۲] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۰۶.
[۲۳] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۳۳-۱۳۵.
[۲۴] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۲۴۷.


۵.۲ - حمایت از دولت سعودی

نویسنده که همراه دیگر شخصیت‌های فرهنگی مصری حاضر در حج، مورد توجه و احترام دولت سعودی قرار داشته، در طول سفر با بسیاری از بزرگان این دولت دیدار کرده است. وی در مکه در مهمانی ملک عبدالعزیز حضور یافته و با ملک فیصل و برخی از اعضای مجلس شورای عربستان و نیز وزرای این کشور دیدار کرده است.
[۲۵] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۹۵.
[۲۶] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۰۱.
[۲۷] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۰۳.
[۲۸] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۱۳.
وی در مکان‌های گوناگون از جمله نزد پادشاه عربستان یا در حضور حکمران مدینه و نیز در جمع حاجیان در منا و هنگام بازگشت به مصر سخنرانی کرده است. گزارش متن کامل این سخنرانی‌ها و نیز سخنرانی‌های پادشاه عربستان، انبوهی از صفحات کتاب را به خود اختصاص داده است. وی در سخنرانی‌های خود، افزون بر تمجید از کارهای دولت سعودی در عربستان، به برخی از مسائل مذهبی و سیاسی آن دوران اشاره کرده است.
[۲۹] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۹۹.
[۳۰] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۰۵.
[۳۱] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۲۰۴.


۵.۳ - وصف قبایل حجاز

نویسنده در این اثر، آگاهی‌های پراکنده‌ای از احوال اجتماعی در شهرهای حجاز و مظاهر زندگی روزانه و ترکیب جمعیتی مردم به دست داده است. وی در سفر به شهرهای حجاز و به ویژه از جده تا مدینه، به زندگانی قبایل بدوی حجاز توجه و با گروهی از مردم بدوی گفت وگو کرده و به وصف قبایل، طرز زندگی و سکونتگاه‌های آنان پرداخته و از شیوه زندگی آنان که بیشتر فقیر و بی چیز بوده‌اند، اظهار شگفتی کرده است.
[۳۲] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۶۸-۱۷۴.


۵.۴ - درباره جغرافیای حجاز

ارائه آگاهی‌هایی درباره جغرافیای حجاز، هر چند چندان مفصل نیست، از دیگر ویژگی‌های کتاب است. لطفی جمعه در وصف شهر مکه، گزارشی دقیقی از وضع جغرافیایی شهر ارائه داده و کوه‌های میان راه مکه به مدینه و مناظر طبیعی راه جده به مدینه را وصف کرده است.
[۳۳] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۸۷.
[۳۴] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۸۹.
[۳۵] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۶۷.
شکل خیابان‌ها و محلات، سبک معماری ساختمان‌های مکه و برخی آگاهی‌های اجتماعی، از دیگر مطالب مربوط به مکه در این سفرنامه است.
[۳۶] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۸۷-۹۲.
[۳۷] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۱۷-۱۲۰.


۵.۵ - بررسی تلاش و رفتار مطوفین

در زمان حج، حاجیان فراوان از نقاط گوناگون سرزمین‌های اسلامی به حج می‌آیند که هر گروه در محله‌ای ویژه از شهر مکه ساکن می‌شود و هر یک مطوفین خاص دارد که زبان آن مردم را می‌دانند. بررسی تلاش این مطوفین و نیز انتقاد از رفتار آنان، از دیگر نکات یاد شده در این سفرنامه است.
[۳۸] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۵۰-۵۱.
ترکیب قومی و جمعیتی مکه و آمیختگی اقوام گوناگون در مکه به دلیل سکونت مردمان بسیار از کشورهای گوناگون اسلامی، از مسائل مورد توجه نویسنده بوده است. به گفته وی، تغییر زبان و لهجه عرب‌های مکه و از میان رفتن لهجه عربی فصیح، از تاثیرات این ترکیب قومی است.
[۳۹] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۱۷-۱۲۰.
به گفته نویسنده، مردم مکه خوش خلق هستند و به تجملات و پوشیدن لباس‌های فاخر دلبستگی نشان می‌دهند.
[۴۰] الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۲۰.




سفرنامه الایام المبروره به سال ۱۹۹۹م. به اهتمام فرزند نویسنده، رابح لطفی جمعه، در قاهره به همت انتشارات عالم الکتب در قطع وزیری و با ۲۶۸ صفحه به چاپ رسیده است.


الاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛ شاهد علی العصر: مذکرات محمد لطفی جمعه، الهیئة المصریة العامه.



۱. الاعلام، الزرکلی، ج۷، ص۱۵-۱۶.    
۲. شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۴۳.
۳. شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۸۴.
۴. شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۱۲۳.
۵. شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۳۴۶.
۶. شاهد علی العصر، مذکرات محمد لطفی جمعه، ص۳۷۱.
۷. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۵۵-۵۷.
۸. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۷۶-۸۷.
۹. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۹۵-۱۱۴.
۱۰. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۵۶.
۱۱. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۶۵-۱۶۶.
۱۲. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۲۱۶-۲۲۱.
۱۳. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۶۵-۶۷.
۱۴. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۲۲۲-۲۳۲.
۱۵. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۷۶-۸۷.
۱۶. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۷۷-۱۷۹.
۱۷. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۸۲-۱۸۸.
۱۸. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱-۳۴.
۱۹. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۳۸-۴۶.
۲۰. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۳۳-۱۳۵.
۲۱. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۹۶.
۲۲. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۰۶.
۲۳. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۳۳-۱۳۵.
۲۴. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۲۴۷.
۲۵. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۹۵.
۲۶. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۰۱.
۲۷. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۰۳.
۲۸. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۱۳.
۲۹. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۹۹.
۳۰. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۰۵.
۳۱. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۲۰۴.
۳۲. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۶۸-۱۷۴.
۳۳. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۸۷.
۳۴. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۸۹.
۳۵. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۶۷.
۳۶. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۸۷-۹۲.
۳۷. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۱۷-۱۲۰.
۳۸. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۵۰-۵۱.
۳۹. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۱۷-۱۲۰.
۴۰. الایام المبرورة فی البقاع المقدسه، محمد لطفی جمعه، ص۱۲۰.



حوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «الایام المبرورة فی البقاع المقدسه».    




جعبه ابزار