اعراب القرآن (زجاج)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![]()
کتاب اعراب القرآن از تالیفات
ابومحمد مکی بن ابی‌طالب محدث، قارى، نحوى و مفسر اواخر
قرن چهارم و اوايل قرن پنجم هجرى است. این کتاب، سودمندترین کتاب در فن خود به‌شمار می‌رود و برای کسانی که به مباحث ادبی
قرآن دل باخته‌اند یگانه منبع سرشار نکات و دقایق ادبی و لغوی قرآن در سطحی بالا است.
کتاب‌های بسیاری درباره اعراب القرآن نوشته شده است که از بهترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
کتاب اعراب القرآن، منسوب به زجاج (متوفای ۳۱۶)؛ که به نظر می‌رسد از تالیفات ابومحمد
مکی بن ابی
طالب قیسی مغربی (متوفای ۴۳۷) باشد
که درباره
قرآن و
ادب و
لغت، نوشته‌های فراوانی دارد.
این کتاب، سودمندترین کتاب در فن خود به‌شمار می‌رود و برای کسانی که به مباحث ادبی قرآن دل باخته‌اند یگانه منبع سرشار نکات و دقایق ادبی و لغوی قرآن (در سطحی بالا ) است.
کتاب مشکل اعراب القرآن نوشته
مکی بن ابی
طالب، در دو جلد چاپ شده. نوشتاری است لطیف و دقیق در حل مشکلات اعرابی قرآن که به ترتیب سوره‌ها نگاشته شده است. نویسنده در آن، با این منظور که معانی عالیه قرآن از پرده ابهام بیرون آید و روشن و آشکار گردد به حل مشکلات ادبی و نحوی قرآن پرداخته است؛ زیرا با روشن شدن اعراب است که معنا روشن می‌گردد و فهم ترکیب ادبی کلام بهترین وسیله برای معناست. او در مقدمه چنین می‌گوید: چون با شناخت کامل جنبه ادبی کلام می‌توان بیشترین معانی را دریافت و اشکالات را برطرف کرد؛ آنگاه است که بهره‌های کلام آشکار و ظرافت‌های خطاب برملا می‌گردد و مراد گوینده به دست می‌آید.
وی همچنین می‌گوید: بیشتر نوشته‌ها را در اعراب القرآن دیدم (و متوجه شدم) که بیشترین عنایت خود را درباره حروف جر و ادوات جزم به‌کار برده‌اند و از
فاعل و
مفعول و
اسم و
خبر انّ و مانند آن (که ظاهر کلام است و مبتدی و عالم هر دو در آن یکسانند) به‌درازا سخن گفته‌اند و بسیاری از آنچه دانستن آن در رفع مشکلات قرآن مورد نیاز است چشم پوشیده‌اند. از این‌جهت همت گماردم تا در این کتاب، مشکل اعراب را حل نمایم و علل آن را یادآور شوم و مسائل صعب (دشوار) و نادر الوجود آن را بیاورم.
این کتاب، بر نود باب نهاده شده که در آن، از ابعاد مختلف نکات ادبی، نحوی و لغوی قرآن سخن گفته شده است. هر باب، مخصوص نوعی از مسائل ادبی متعلق به قرآن است و به‌طور فراگیر، در خصوص لغت و برخی از مسائل بدیع و بلاغت بحث کرده است؛ مانند باب ۱۹ که درباره آنچه از فن ازدواج کلامی و مطابقه و
مشاکله و مانند آن در قرآن آمده سخن گفته است. و باب ۳۵ در خصوص فن تجرید؛ و باب ۸۳ که در آن، از تفنن در خطاب و فن التفات از غیبت به خطاب و از خطاب به غیبت و از غیبت به حالت تکلم سخن گفته شده است؛ و نیز درباره قرائات مرتبط با جنبه
اعراب و
بلاغت سخن گفته است؛ مانند باب ۸۷ که در آن، درباره قرائاتی که در کتاب
سیبویه آمده سخن گفته است و باب ۸۸، در انواع دیگر قرائات است. در بقیه ابواب تنها درباره
نحو و اشتقاقات بحث کرده است.
معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۳۲۹-۳۳۱.
