• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اصل امتناع تناقض

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اصل امتناع تناقض یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای استحاله اجتماع و ارتفاع دو نقیض در موضوع واحد است.


از موارد اولیات
[۱] صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۱۸۰.    
جلیّ یا روشن «اصل امتناع تناقض» است. اصل عدم تناقض یعنی نقیضان در موضوع واحد در وجود و عدم، جمع نمی‌شوند.

فایده بحث تناقض، آن است که هر چیزی را با نفی نقیضش می‌توان اثبات کرد، چرا که نفی نقیض، مساوی با اثبات اصل است.

اصل امتناع تناقض از مهم‌ترین اصولی است که برای کشف حقایق عالم لازم است، بلکه ریشه تمامی آن‌هاست، چه اینکه اگر تناقض جایز باشد، هیچ چیزی اثبات نمی‌شود؛ نهایت اینکه ما بتوانیم بر حقانیت فلان مطلب دلیل اقامه کنیم، اما اگر نقیض و عدم آن نیز ممکن باشد، چگونه خود آن را می‌توان اثبات کرد؟ به همین سبب است که این اصل را «اصل الاصول»، «ام القضایا» و «اول الاوائل» نامیده‌اند،
[۲] صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۶۸۸-۶۸۹.    
چه اینکه تمام قضایا حتی بدیهیات اولیه نیز بر آن متوقف‌اند و وجدان هر کسی، حتی اطفال، هر چند که اصطلاحات را نمی‌دانند، آن را به خوبی می‌داند و می‌یابد.
[۳] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۳۸.

از نظر فلاسفه و منطقیان، اصل تناقض «ام القضایا» است؛ یعنی نه تنها مسائل منطقی، بلکه قضایای تمام علوم و تمام قضایایی که انسان آنها را استعمال می‌کند، گرچه در عرفیات، بر این اصل مبتنی است و اگر اصل امتناع اجتماع نقیضین و امتناع ارتفاع نقیضین صحیح نباشد، منطق ارسطویی به کلی بی‌اعتبار است.
[۴] مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی (منطق-فلسفه)، ج۱، ص۷۹.    

برخی دیگر از منطقیان درباره اصل امتناع تناقض آورده‌اند: «اصل عدم تناقض بالذات ضروری و مسلم است و واسطه ندارد و سایر اصول دارای واسطه هستند و واسطه در همه اصول دیگر، امتناع اجتماع نقیضین است و باز گشت همه اصول به این اصل است».
[۵] مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۱۲۳.    

[۶] خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۳۶.


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
(۱) گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
(۲) صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی.    
(۳) خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
(۴) مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    
(۵) مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی.    

۱. ↑ صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۱۸۰.    
۲. ↑ صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ص۶۸۸-۶۸۹.    
۳. ↑ گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۳۸.
۴. ↑ مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی (منطق-فلسفه)، ج۱، ص۷۹.    
۵. ↑ مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۱۲۳.    
۶. ↑ خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی، ص۳۶.


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اصل امتناع تناقض»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۸.    




جعبه ابزار