اشعار الشعراء الستة الجاهلیین (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«اشعار الشعراء الستة الجاهلیین، اختیارات من الشعر الجاهلی»، اثر ابو حجاج،
یوسف بن سلمیان بن عیسی ، معروف به
اعلم شنتمری ، از بزرگان
قرن پنجم هجری است که به
زبان عربی ، پیرامون شرح منتخبی از اشعار منسوب به
عصر جاهلی است.
این کتاب، مهم‌ترین اثر «اعلم» است که بعدها مرجع محققان ودانش پژوهان بسیاری شد و شهرت فراوانی را برای مؤلفش به ارمغان آورد.
اعلم شنتمری، هنگام تالیف این کتاب، بیش از هزار شرح دیگر را مطالعه کرد و چون آنها را ناقص یافت، در نگارش اثر خود مصمم تر شد.
کتاب، به سبب مزایای خاص خود، تا به امروز مورد عنایت پژوهش گران بوده است. عبد القادر بغدادی که خود یکی از مشهورترین نویسندگان ادب
عربی است، عنایت خاصی به این اثر داشته و از آن بهره فراوان برده است.
کتاب، شامل دو بخش می‌باشد: بخش اول، از یک مقدمه و شرح ۳۴ قصیده از
امرء القیس ، شرح ۹ قصیده از
علقمة الفحل ، شرح ۲۹ قصیده از
نابغه ذبیانی ، شرح ۲۰ قصیده از قصاید
زهیر بن ابی سلمی ، پرداخته است؛ بخش دوم، شامل شرح ۱۸ قصیده از
طرفة بن العبد ، شرح ۲۳ قصیده از
عنترة بن شداد و ذکر حال و اشعار چندین شاعر دوره جاهلی تشکیل یافته است.
مؤلف، قبل از اینکه به شرح قصاید هر کدام از شعرا بپردازد، شرح حالی از شاعر را ذکر نموده است، سپس به ذکر قصاید آن شاعر و شرح آن قصیده‌ها پرداخته است.
شیوه کار وی، چنین است که در بالای هر صفحه چند بیتی از شعر را نوشته است و در پایین صفحه به شرح آن پرداخته است. برای هر بیت، شماره‌ای ذکر نموده و با همان شماره در پایین صفحه، شرحی در حدود دو یا سه خط نوشته است. وی این سبک را در سراسر کتاب پیاده نموده است.
سبک شرح اشعار، چنین است که بیشتر به ترجمه و توضیح لغات و مصطلحات عنوان شده در هر شعر می‌پردازد.
شعرایی را که مؤلف، اشعار آنها را در دو بخش کتاب شرح نموده، شامل
امرؤ القیس، علقمة الفحل، نابغه ذبیانی، زهیر بن ابی سلمی، طرفة بن العبد، عنترة بن شداد می‌باشند.
در انتهای بخش دوم کتاب، از شخصیت و اشعار چندین نفر از شعرای عصر جاهلی مطالبی را مطرح نموده است.
از آن جا که اعلم، روایت
اصمعی را صحیح‌ترین روایت‌ها می‌داند، در تدوین مجموعه دیوان‌های شعرای شش گانه جاهلی، نخست، به نقل روایت اصمعی می‌پردازد و در همه جا سلسله سند این روایت‌ها را متذکر می‌شود، آن گاه اشعار دیگری را از قول راویانی چون
مفضل ضبی ،
مفضل بن سلمه و
ابو عمرو شیبانی که بصریان و کوفیان به آنان اعتماد دارند، نقل می‌کند. اعلم شنتمری،
وسواس علمی را در کتاب، به آن جا رسانده است که حتی اگر یک بیت یا یک کلمه به غیر روایت اصمعی منتسب باشد، یادآور می‌شود.
نثر کتاب، به جز در مقدمه مختصر آن که نسبتا
مسجع است، عموما ساده و روان می‌نماید. مؤلف، این اثر را به
معتمد بن عباد تقدیم داشته است که به اشتباه به جای معتمد، معتضد آورده است.
به سبب اهمیت و اعتبار شرح اعلم، مستشرقان و دانش پژوهان عرب، بعدها به تفکیک دیوان‌های شعری شش گانه پرداختند. آنان، افزون بر اشعار اعلم شنتمری، اشعار دیگری را بر هر دیوان افزودند و در مجموع، دیوان جامع و مستقلی برای ۶ شاعر مذکور تدوین نمودند؛ ازاین جمله‌اند:
دیوان امرؤ القیس ،
دیوان زهیر ،
دیوان طرفه (ماکس زلیگزون، دیوان طرفه را به فرانسه ترجمه کرد و همراه بامقدمه‌ای تاریخی در ۱۹۰۰ م، منتشر کرد)،
دیوان علقمه ،
دیوان عنتره و
دیوان نابغه .
نخستین بار، دوسلان، در ۱۸۳۶- ۱۸۳۷ م، قسمتی از این اثر را با عنوان «نزهة ذوی الکیس و تحفة الادباء فی قصائد
امرؤ القیس»، در پاریس منتشر کرد.
هم چنین ویلهلم آلوارت، در سال ۱۸۷۰ م، مجموعه کامل شرح اعلم را با عنوان «العقد الثمین فی دواوین الشعراء الستة الجاهلیین» در لندن منتشر ساخت. این خاورشناس، پس از تهذیب و تصحیح کتاب، مقدمه مفصلی بر آن نوشت.
در پایان هر دو بخش کتاب، فهرستی از مطالب کتاب ذکر شده است.
۱. متن و مقدمه کتاب؛
۲. دایرة المعارف بزرگ اسلامی.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
