اشرف بیابانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَشْرَف‌ِ بیابانی، اشرف‌الدین متخلص به اشرف و معروف به اشرف بیابانی (۸۶۴ - ۹۳۵ق/ ۱۴۶۰- ۱۵۲۹م)، فرهنگ‌نویس، عارف، و از نخستین شاعران
زبان اردو در
هند جنوبی که درباره
واقعه کربلا و
شهادت امام حسین (علیه‌السلام) مثنوی سروده است.
وی در فقرآباد (احمدنگر) به
دنیا آمد، دانشهای متداول را نزد
پدر خویش
ضیاءالدین رفاعی (د
۹۰۹ق/ ۱۵۰۳م) فرا گرفت و سپس به راهنمایی او به سیر و سلوک پرداخت تا اینکه در ۸۹۵ق/ ۱۴۹۰م از وی اجازه ارشاد یافت. اشرف پس از درگذشت پدرش، جانشین او شد.
اشرف بیابانی در ارتقای
زبان و
ادب اردو به ویژه
شعر اردو در دکن، نقش مهمی داشت. او در زمینه
عرفان نیز از جایگاهی ویژه برخوردار بود و نظام شاه، پادشاه احمدنگر به دیده احترام در وی می‌نگریست.
اشرف بیابانی در فقرآباد درگذشت و همان‌جا به
خاک سپرده شد. مدفن وی زیارتگاه مردم است و در وصف آن اشعاری هم سروده شده است.
۱.
نوسرهار (= سرنخهای ۹
گردن‌بند)، منظومه‌ای است در ۹فصل. این اثر، نخستین منظومه به زبان اردوست که تحت‌تأثیر [[
روضة الشهدا]]، در بیان واقعه کربلا و شهادت امام حسین (علیه‌السلام) سروده شده است. نوسرهار در مجالس سوگواری آن روزگار خوانده می‌شد.
این اثر به کوشش افسر صدیقی با مقدمه‌ای به زبان اردو در
کراچی به چاپ رسیده است.
۲.
واحد باری، فرهنگ‌نامه‌ای است منظوم به عربی، فارسی و اردو به روش خالق باری اثر خسروشاه که در آن اصطلاحات عروض، قافیه،
موسیقی و
نجوم نیز شرح شده است.
این مثنوی دارای ۸۰۰
بیت است و دست نویسی از آن که در ۱۲۳۰ق کتابت شده، در کتابخانه ادبیات اردو در حیدرآباد هند به شماره ۲۳۷ نگهداری می‌شود.
۳.
لازم المبتدی، مثنوی کوتاهی است در ۱۹۸
بیت در
احکام دین اسلام. دست نویسی از این منظومه در کتابخانه اداره ادبیات اردو در حیدرآباد هند به شماره ۱۰۵۶، و دست نویس دیگری در انجمن ترقی اردو در کراچی نگهداری می‌شود.
منظومه‌ای به نام
قصه آخرالزمان نیز به اشرف بیابانی نسبت داده شده است.
(۱) تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، به کوشش وحید قریشی، لاهور، دانشگاه پنجاب.
(۲) جمیل جالبی، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م.
(۳) محیی‌الدین قادری زور، تذکره اردو مخطوطات، دهلی، ۱۹۸۴م.
(۴) افسر صدیقی امروهوی، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، انجمن ترقی.
(۵) افسر صدیقی امروهوی، مقدمه بر مثنوی نوسرهار، کراچی، انجمن ترقی.
(۶) یونس شاه، تذکره نعت گویان اردو، ایبت‌آباد.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اشرف بیابانی»، ج۹، ص۳۵۴۷.
