اشترتمان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رودلف (۱۸۷۷-۱۹۶۰م/۱۲۵۶- ۱۳۳۹ش)، عالم دینی و
اسلام شناس سخت‌کوش
آلمانی که تحقیقاتش درباره فرقه‌های اسلامی، به ویژه مذاهب شیعی ، شایان توجه است.
اشترتمان در لِنْگِریش‌ِ وستفالی زاده شد. او که در آغاز دانشجوی
رشته الهیات بود، به هنگام تحصیل در
دانشگاه‌های هاله و بُن به مطالعات
خاورشناسی علاقه‌ای خاص پیدا کرد. پس از پایان یافتن این دوره تحصیلی، از ۱۹۰۵م/۱۲۸۴ش در مونسْتِر به عنوان معلم، و از ۱۹۰۷ تا ۱۹۲۳م/۱۲۸۶-۱۳۰۲ش در شول فورتا۲ در مقام معلم ارشد و
کشیش به کار اشتغال یافت. به منظور دستیابی مستقیم به مآخذ عربی در زمینه مطالعات خود، این زبان را نزد کارل بروکلمان (۱۸۶۸-۱۹۵۶م)، استاد زبان‌های سامی
دانشگاه‌های برسلاو و هاله، آموخت.
در ۱۹۲۳م هلموت ریتر و س. ه. بِکِر، اشترتمان را به سبب پژوهش‌های علمی وی، در ۴۶ سالگی برای نخستین بار بدون رعایت ضوابط و مقررات قانونی به سمت استاد
شرق شناسی در گیسن برگزیدند.
در ۱۹۲۷م/۱۳۰۶ش، با همین سمت به
دانشگاه هامبورگ منتقل شد و در مقام جانشین ریتر به تدریس مشغول گردید و تا ۱۹۴۷م/۱۳۲۶ش که بازنشسته شد، در این منصب باقی ماند. اشترتمان پس از
بازنشستگی تا چندین سال دیگر همچنان به تدریس ادامه داد و تا اندک مدتی پیش از
مرگ پژوهش را رها نکرد.
وی در سال‌های ۱۹۱۱-۱۹۱۲م، ۱۹۲۹-۱۹۳۰م و ۱۹۵۲م چند سفر مطالعاتی به
سوریه ،
فلسطین و
یمن کرد. او عضو «جامعه علمی
گوتینگن» و «جامعه یواخیم - یونگیوس» در هامبورگ، و نیز عضو «جامعه اسماعیلی بمبئی» بود.
اشترتمان از ۱۹۲۷م به تنهایی و از ۱۹۴۸م به بعد مشترکاً با جانشین خود برتولد اشپولر، سردبیر مجله معروف دِر اسلام ۳ بود و شمار بسیاری از مقالات خود را در این مجله منتشر کرد.
اشترتمان در مقام یک متأله و کشیش، مجذوب جنبه‌های معنوی ادیان بود. آنچه در طول
حیات علمی خویش در باب مذاهب گفته و نوشته، مبتنی بر درک عمیق دینی او و به همین دلیل، مؤثر و نافذ بوده است.
او انسانی
جدی و
زاهد بود و با دیدی باز نسبت به مسائل حیات می‌نگریست و سخت شیفته معارف الهی بود.
آثار اشترتمان نمایانگر تعمقی است که وی در مطالعه فرق اسلامی به کار گرفته است. او نه تنها یکسره خویش را
وقف تحقیق و تتبع کرده بود، دیگران را هم به کار در این راه
تشویق می‌کرد.
با اینکه زمینه مطالعات اشترتمان بیشتر درباره فرقه‌های اسلامی بود، اما وی به موضوع دیگری نیز پرداخت که گرچه در حاشیه قرار داشت، ولی حائز اهمیت بود و آن
تاریخ کلیساهای مشرق زمین بود.
به نظر می‌رسد که اشترتمان به شاخه‌های فرعی‌تر ادیان علاقه بیشتری داشته است، چنانکه بخش اعظم مطالعات اسلامی خود را درباره فرقه‌های
زیدیه ،
نُصیریه ،
شیعه و امثال آن قرار داد. درباره کلیساهای مشرق زمین هم که در شرایطی نامساعدتر نسبت به کلیساهای اصلی و مسلط جهان قرار داشت، اشترتمان چندین مقاله تحقیقی به رشته تحریر درآورد. اشپولر شاگرد برجسته و همکار اشترتمان معتقد است که گویا استادش
تقدس اسلامی را در میان
اهل تسنن کمتر می‌یافت و به نظرش چنین می‌آمد که
جوهر دین در میان آنان با مسائل دنیوی درآمیخته، و اغلب دستخوش مخاطره شده است. به زعم او، انگیزه‌های مادی جوهر اصیل دین و چهره حقیقی آن را
نسخ و پنهان کرده است. مطالعات اشترتمان تحت تأثیر همین برداشت کلی از تسنن، به سوی فرقه‌های کوچک‌تر اسلامی، به ویژه
تشیع ،
هدایت شد. این دید با روحیه درونگرای اشترتمان سازگاری بیشتری داشت. او با هر نوع گرایش اعتقادی و اعمال دینی که رو به سوی عوامل خارجی داشت، بیگانه بود و در برابر غوغا و شور و شر دنیوی جانب انزوا را می‌گرفت. وی آن اندازه به
مذهب تشیع علاقه نشان می‌داد که همه‌جا، حتی بیرون از مرزهای
آلمان ، گفته می‌شد: «هرکس بخواهد مکتب تشیع را مطالعه کند، باید به هامبورگ برود»، چون اشترتمان بالغ بر ۲۰ سال در
دانشگاه این شهر به تدریس اشتغال داشت.
اشترتمان کارهای تحقیقی خود را با مطالعه درباره عقاید
زیدیه آغاز کرد و مقالات استادانه‌ای در این باب نوشت. سپس، از پی یک رشته تحقیق طولانی و مخصوصاً ویرایش متونی چند از
شیعه اثنا عشری ، این مذهب را در مرکز دایره پژوهش‌های خود قرار داد، اما در واپسین سال‌های عمر، بیشتر توجهش معطوف
اسماعیلیان شد.
۱. «مؤلفات زیدیه»، دِر اسلام، ۱۹۱۰م، شم ۱، ۱۹۱۱م، شم ۲؛
۲. «حقوق عمومی زیدیه۱»، استراسبورگ، ۱۹۱۲م؛
۳. «عبادات زیدیه۲»، استراسبورگ، ۱۹۱۲م؛
۴. «مباحثی در باب مبتدعه یزیدیه در آثار رمزی اسلامی، یزید اول در ادبیات عامه اسلامی»، در اسلام، ۱۹۱۳م، شم ۴؛
۵. «مسأله شخصیت زید بن علی در آثار مکتوب»، در اسلام، ۱۹۲۳م، شم ۱۳؛
۶. «بدر، اُحد و کربلا»، «مجله آثار شرقی۳»، ۱۹۲۶م؛
۷. «شیعه اثنا عشری۴»، لایپزیگ، ۱۹۲۶م؛
۸. «مؤلفات شیعه۵»، انتشارات‌اتوهاراسوئیتس، ۱۹۲۶م؛
۹. «مرکزدینی و اعتقادی اباضیه، مؤلفات اباضیه۶»، اتوهاراسوئیتس، ۱۹۲۷م؛
۱۰. «بربر و اباضیه»، در اسلام، شم ۱۷، ۱۹۲۸م؛
۱۱. «اصول اعتقادات اسلامی و کتاب اشعری دراین‌باره»، در اسلام، ۱۹۳۱م، شم ۱۹؛
۱۲. «آثار خطی و چاپی»، در اسلام، ۱۹۳۳م، شم ۲۱؛
۱۳. مقالات «سبعیه» (۱۹۲۴م)؛ «شیعه» (۱۹۲۷م)؛ «تقیه» (۱۹۲۸م)؛ «تشبیه» (۱۹۲۹م)؛ «تعزیه» (۱۹۳۰م)؛ «ثنویه» (۱۹۳۰م)؛ «محمدیه» (۱۹۳۳م) و «ظاهریه» (۱۹۳۴م) در «دائره‌المعارف اسلام۷»؛
۱۴. «تاریخ فرقه‌های بدعت‌گذار اسلامی»، «فرهنگ اسلامی۸»، ۱۹۳۸م، شم ۱۲؛
۱۵. «پاسخ دروزی‌ها در رد نصیری‌ها»، در اسلام، ۱۹۳۹م، شم ۲۵؛
۱۶. «تعالیم سرّی باطنیان طبق کتاب عقاید آل محمد، تألیف محمد بن حسن دیلمی»، بیبلیوتیکا اسلامیکا، استانبول، ۱۹۳۹م، شم ۱۱؛
۱۷. «متون گنوسی اسماعیلیه: نسخه خطی عربی آمبروزیانا، شم ۷۵»، «انتشارات فرهنگستان علوم
گوتینگن»، بخش زبان شناسی تاریخی، ۱۹۴۳م؛
۱۸. «میمون بن قاسم طبری: تقویم جشن‌های نصیریه. متن درسی در باب دولت علویان سوریه»، در اسلام، ۱۹۴۶م، شم ۲۷؛
۱۹. «اسلام، فِرق۹»، «متن علم دین»، برلین، ۱۹۴۸م، ج۱؛
۲۰. «نصیریه در سوریه امروز»، «انتشارات فرهنگستان علوم
گوتینگن»، بخش زبان شناسی تاریخی، ۱۹۵۲م، شم ۴؛
۲۱. «کتاب الکشف» جعفر بن منصور الیمن، انتشارات انجمن پژوهش‌های اسلامی، ۱۹۵۲م، شم ۱۳؛
۲۲. «نصیری‌ها به روایت نسخه خطی عربی برلین، شم ۴۲۹۱»، دُکومنتا اسلامیکا، برلین، ۱۹۵۲م؛
۲۳. «فرقه‌های سری شرقی در تحقیقات غربیان و نسخه خطی شهر کیل شم ۱۹»، انتشارات فرهنگستان
آلمانی علوم، بخش زبان و ادب و هنر، برلین، ۱۹۵۳م؛
۲۴. «فقه اسماعیلیه۱۰»، در اسلام، ۱۹۵۴ م، شم ۳۱؛
۲۵. «تفسیر اسماعیلیه بر قرآن، سوره‌های ۱۱-۲۰، نسخه خطی آمبروزیانا شم ۷۶»، «انتشارات فرهنگستان علوم
گوتینگن»، بخش زبان‌شناسی تاریخی، ۱۹۵۵م، شم ۳، ۳۱؛
۲۶. «آراء سری نصیریه، تواریخ و احادیث قدیسین پیامبر»، مباحث فرهنگستان علوم برلین، بخش ادب، زبان و هنر، برلین، ۱۹۵۸م؛
۲۷. «مباهله در حدیث و آیین‌های عبادی۱۱»، در اسلام، ۱۹۵۸م، شم ۳۳؛
۲۸. «تناسخ نزد نصیریه۱۲»، اُرینس ۱۳، ۱۹۵۹م، ج۱۲.
افزون بر این‌ها، اشترتمان برشماری از کتاب‌ها و مقالات تحقیقی دیگران
نقد هایی نوشته که عموماً در مجله در اسلام منتشر شده است.
۱) Der Islam;
۲) Paret, Rudi, X Rudolf Strothmann, n , ZDMG, ۱۹۶۱, vol CXI;
۳) Spuler, B, X Rudolf Strothmann n , Der Islam, ۱۹۶۰, vol IV .
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اشترتمان»، ج۹، ص۳۵۲۵.
